نگاه کلی
بیماری سرخچه یکی از بیماریهای ویروسی شایع کودکان می‌باشد. مشخصات این بیماری پیدایش دانه‌هایی در
پوست صورت و بدن می‌باشد. شیرخواران به علت ایمنی مادری معمولا تا شش ماهگی به این بیماری مبتلا نمی‌شوند. سپس در هر سنی آمادگی دارند، ولی اغلب در سنین 5 تا 14 سالگی به بیماری سرخچه مبتلا می‌گردند. علائم بیماری سرخچه در کودکان در مقایسه با
بیماری سرخک خفیف است. بیماری سرخچه از این نظر اهمیت دارد که اگر خانم بارداری قبلا به سرخچه مبتلا نشده باشد و در سه ماه اول دوران بارداری مبتلا به سرخچه گردد، ویروس سرخچه بر روی
جنین داخل رحم او اثر می‌کند و سبب ناهنجاریهایی از قبیل
عقب افتادگی ذهنی ،
کوری ،
کری ،
بیماریهای قلبی ، خونی و مغزی نوزاد می‌گردد. سرخچه مادرزاد یک عارضه خطیر و کشنده می‌باشد نوزادان مبتلا به این بیماری تا مدتها (8-6 ماه)
ویروس را در بدن خود پرورش داده و انتشار می‌دهند.
در ضمن این بیماری مسری و واگیری هم است که مصونیت دائم می‌دهد. عامل بیماری که ویروس
RNA می‌باشد در ترشحات حلق و بینی وجود دارد. ممکن است از مادر به جنین منتقل شود. کودکان و همچنین افراد بالغ به این بیماری مبتلا می‌گردند. معمولا سرایت ناخوشی مستقیم یعنی در اثر تماس افراد سالم با بیماران است. سرخچه قبل از شروع علائم تا خاتمه مرض مسری می‌باشد. دوران نهفتگی مرض ، در حدود 6 تا 20 روز است. دوران حمله یا شروع بیماری خفیف است و گاهی علائم مهمی ندارد و با بالا رفتن نهفتگی مرض ، در حدود 6 تا 20 روز است. دوران حمله یا شروع بیماری خفیف است و گاهی علائم مهمی ندارد و با بالا رفتن مختصر
تب و علائم زکامی مشخص می‌شود فقط با بروز گلگونه‌های بیماری است که بوجود آن می‌توان پی برد.
چطور ویروس سرخچه به دیگران سرایت می‌کند؟
ویروس این بیماری در ترشحات
حلق ،
دهان ،
بینی و همچنین در مدفوع ، ادرار و خون کودکان مبتلا وجود دارد. این ویروس معمولا 7 روز قبل از پیدایش دانه‌ها و 7 تا 8 روز بعد از پیدایش دانه‌ها (جمعا 15 روز) در بینی و حلق کودک مبتلا وجود دارد و به اطراف منتشر می‌شود. بنابراین در این دوران مسری است. اگر کودک سالمی با کودک مبتلا به سرخچه تماس پیدا کند، ویروس سرخچه از راه
دستگاه تنفسی فوقانی او وارد می‌شود و در بدن او تکثیر می‌یابد و 14 تا 21 روز بعد ، علائم بیماری سرخچه در کودک ظاهر می‌شود.
نشانه‌های بیماری سرخچه
کودک ابتدا کمی تب می‌کند و آب ریزش مختصری از بینی خواهد داشت. سپس دانه‌های صورتی رنگی در بدن او ظاهر می‌شود. مشخصات بیماری سرخچه این است که 24 ساعت قبل از پیدایش دانه‌ها ،
غدد لنفاوی پشت گوش و گردن کودک بزرگ و متورم می‌گردد. دانه‌های بیماری سرخچه معمولا ریز ، صورتی رنگ و مختصری برجسته است و ابتدا از صورت شروع می‌شود و در خلال 24 ساعت به تمام بدن منتشر می‌گردد. دانه‌ها به سرعت پبشرفت می‌نمایند. بطوری که وقتی به پاهای کودک می‌رسد، دانه‌های صورت محو می‌شود و این دانه‌ها معمولا در روز سوم از بین می‌رود. غیر از دانه‌ها ممکن است بعضی از قسمتهای بدن قرمز رنگ شود. بعضی از کودکان ممکن است در دوران بیماری دچار
درد و تورم مفاصل مخصوصا مفصل زانو گردد.
پس از یک دوره کمون 21-14 روزه یک مرحله پیش درآمد کوتاه و نسبتا خفیف را تجربه می‌کند که با علائم کاتارال خفیف و
لوزه دردناک پشت گوش ، گردن پشتی و پس‌سری مشخص می‌شود. بعد از 24 ساعت از التهاب لوزه‌ها ، یک راش در سر و گردن ، ظاهر می‌شود، سریعا به بدن گسترش پیدا می‌کند. علائم همراه
التهاب حلق و
بزرگی طحال می‌باشد. برخلاف
سرخک در 24 ساعت به سرعت به تمام بدن انتشار می‌یابد و بزودی یعنی در عرض دو روز محو می‌گردد. بزرگی گلگونه‌های از سر سنجاق تا عدسی می‌رسد و لکه‌های آن در عرض 2 تا سه روز از بین می‌رود و مبتلا بهبود می‌یابد. پوست‌ریزی این بیماری چندان واضح نیست بیماران مبتلا به سرخجه برخلاف سرخک سرفه نمی‌کنند ولی ممکن است گلو و لوزه‌ها و مخاط دهان آنان کمی قرمز باشد.
مهمترین نشانه سرخچه غیر از گلگونه‌ها بزرگ شدن
غده‌های لنفاوی پشت‌سری ، اطراف گردن ، کشاله ران و آرنج می باشد ، غدد بزرگ شده کمی دردناک می‌باشد از سه تا هفت روز دوام می‌یابد. گاه عناصری نیز در خون مبتلایان به سرخچه بوجود می‌آید (پلاسمنوسیتوز) که برای تشخیص و راهنمائی خوب است. سرخجه اصولا ناخوشی سبکی است که بیش از 3-5 روز طول نمی‌کشد ولی گاهی اوقات عوارض مغزی خطرناکی را در بردارد به علاوه اگر مادران حامله در سه ماه اول حمل مبتلا به سرخجه گردند احتمال دارد که فرزندان ناهنجار مانند کری ، لالی ، کوری و
عوارض قلبی و غیره ببار آورند بنابراین بهتر است مادران جوان را از این بیماری در سه ماه آبستنی محفوظ داشت (با تلقیح واکسن زنده). بیماری سرخچه ممکن است علائم فوق را نداشته باشد یا علائم آنقدر خفیف باشد که پزشک و مادر نتوانند تشخیص دهند.
پیشگیری
تزریق گاماگلوبولین در افرادی که در معرض بیماری قرار گرفته‌اند از بروز علائم بیماری جلوگیری نمی‌کند ولی تغییرات سرولوژیک و انتقال بیماری مادر به جنین حتی با تزریق مقدار زیاد گاماگلوبولین بعد از قرار گرفتن در معرض بیماری دیده می‌شود. در کشور آمریکا برای ایجاد ایمنی بویژه در کودکان جوان از سال 1969 از واکسنهای زنده ضعیف شده سرخجه با کشت مکرر در سلولهای دیپلوئید فیبروبلاست اردک ، سگ ، خرگوش یا انسان استفاده می‌شود. هدف از این اقدام کاهش دادن شدت بیماری بین توده مردم در نتیجه کم کردن احتمال در معرض قرار گرفتن زنان باردار می‌باشد. نظریه اهمیت امکان فزونی افراد بالغ حساس ، علاقه روز افزونی در جهت بررسی سرولوژیک زنان باردار بالغ بدون سابقه ایمنی سازی افرادی که از نظر سرولوژی منفی هستند پیدا شده است.
ویروس های ضعیف شده
واکسن را تا 4 هفته بعد از
واکسیناسیون می‌توان در ترشحات
مجاری تنفسی مشاهده کرد. ولی تصور می‌رود انتقال آن با افراد سالم ندرتا رخ می‌دهد. این امر در خانواده‌ای که بچه ها واکسینه شده‌اند برای زنان باردار مشکلی ایجاد نمی‌کند. واکسن در قریب 95 در صد افراد واکسینه شده
آنتی کور تولید می‌کند ولی درجه ایمنی و دوام آن مسئله ای است که باید مورد بررسی قرار گیرد. اثرات سوء نظیر تب ، راش ،
لنفادنوپاتی ، پولی نوروپاتی یا درد مفاصل (رماتیسم) بندرت در کودکان واکسینه شده دیده می‌شود ولی درد و ورم مفاصل و اختلال حسی در 25 درصد زنانیکه قبلا واکسینه شده‌اند بروز می‌کند. با مصرف واکسن تهیه شده از کشت فیبروبلاستهای جنینی خرگوش یا انسان خطرات فوق 2 تا 9 در صد تقلیل داده شده است. واکسن سرخچه هرگز نباید در زنان باردار و یا زنانی که احتمال دارد تا دو ماه بعد از واکسیناسیون آبستن گردند تزریق گردد.
درمان بیماری سرخچه
کودکی که مبتلا به سرخچه می‌شود معمولا احساس درد آزار دهنده ای ندارد و احتیاج به بستری شدن هم ندارد. کودک در ایام بیماری بهتر است در خانه بماند و احتیاج به بستری شدن ندارد. خوردن
آنتی بیوتیک ضرورت ندارد، زیرا علت بیماری سرخچه ویروس است و آنتی بیوتیک هیچ اثری روی ویروس ندارد. درمان از تریق تزریق یک واکسن ویروس زنده در 15 ماهگی صورت می‌گیرد.
واکسن سرخچه
واکسن سرخچه‌ای که امروزه در اختیار است واکسنی است که از ویروس سرخچه زنده و ضعیف شده تهیه شده است و واکسن بسیار خوبی است، زیرا نه فقط
پادتن آن در
سرم خون بلکه در ترشحات بینی و حلق افرادی که واکسن می‌زنند بوجود می‌آید و اثر آن شبیه موقعی است که آن شخص مبتلا به بیماری سرخچه شده باشد. واکسن سرخچه به صورت جداگانه یا توام با واکسن سرخک و
اوریون تهیه شده است و می‌توان آن را در 12 تا 15 ماهگی زیر جلد تزریق کرد، مگر در مواقعی که بیماری در مناطق شایع باشد که در این صورت می‌توان در نه ماهگی تزریق نمود. چون ویروس واکسن در اثر
نور و حرارت از بین می‌رود. بنابراین واکسن را باید قبل از مصرف در یخچال و دور از نور نگهداری نمود و در هنگام مصرف زیر جلد تزریق کرد. تحقیقات نشان داده است که تزریق یک نوبت واکسن سرخچه کافی است و بعد از تزریق در 98% موارد ، پادتن ضد سرخچه در خون کودکی که واکسن زده است بوجود می آید. دومین تزریق واکسن سرخچه توام با سرخک و اوریون در 4 تا 6 سالگی توصیه می‌شود. به کودکانی که دومین تزریق انجام نشده است، در بین 6 تا 12 سالگی می‌توان تزریق کرد.
به چه افرادی نباید واکسن سرخچه تزریق شود؟
واکسن سرخچه را به خانمهای باردار نباید تزریق کرد، زیرا امکان ابتلای جنین آنها وجود دارد، همچنین به کودکانی که دچار تب حاد عفونی هستند یا به کودکانی که دچار
اختلال ایمنی هستند یا داروهایی مصرف می‌کنند که دفاع بدن آنها را کم می کند، نباید تزریق کرد. بعد از تزریق واکسن سرخچه به کودکان معمولا عوارضی رخ نخواهد داد، ولی ممکن است تزریق واکسن موجب بثورات ، بزرگی
غدد لنفاوی و
درد مفاصل (مخصوصا در دختران جوان) گردد. تزریق واکسن به ندرت ممکن است موجب بی‌حسی موقتی زودگذر در دست و بازوها که در شب و به مدت یک ساعت طول می‌کشد یا درد مفاصل زانو و تورم مفصل بوجود آید که چندین هفته ادامه خواهد یافت و سپس خودبه‌خود از بین می‌رود.
بیماری سرخچه و اهمیت ابتلا آن در دوران آبستنی
علایم بیماری سرخچه در
دوران آبستنی ممکن است مانند دوران کودکی بسیار خفیف و زودگذر باشد بطوری که مادر باردار از آن اطلاع پیدا نکند. ولی اگر خانمی قبلا به سرخچه مبتلا نشده باشد و ازدواج کند و حامله گردد و در سه ماه اول آبستنی دچار بیماری سرخچه گردد ویروس سرخچه موجب ناهنجاریهای مختلف در اعضای جنین او خواهد شد.
چطور زن آبستن مبتلا به سرخچه می‌شود و چطور جنین او دچار ناهنجاری می‌گردد؟
اگر زن آبستنی که قبلا به سرخچه مبتلا نشده و
واکسن هم نزده باشد با کودک یا بابیمار مبتلا به سرخچه تماس پیدا کند، ویروس سرخچه از راه بینی و حلق او وارد می‌شود و در بدن او تکثیر می‌یابد سپس ویروس از راه جفت به جنین او می‌رسد و جنین او را مبتلا می سازد. سن بارداری به هنگام ابتلا اهمیت دارد، اگر ابتلای مادر به سرخچه در خلال 8 هفتگی دوران آبستنی باشد 50 تا 80 درصد امکان دارد جنین او مبتلا شود. در سه ماهه دوم
دوران بارداری 10 تا 20 درصد و در سه ماهه سوم دوران بارداری ابتلا کمتر می‌باشد. اگر جنین در سه ماهه اول
دوران جنینی مبتلا شود چون در این دوران اعضای جنین در حال تشکیل شدن و شکل گرفتن می‌باشد. بنابراین موجب ناهنجاریهای مختلف جنین می‌شود و نوزاد پس از تولد دچار ناهنجاریهای قلبی ، ناهنجاریهای
کبد ، عارضه چشم (
آب مروارید و
آب سیاه) ، عارضه گوش (کری) ، خونی (خونریزی پوست) و بالاخره ویروس مستقیم
اعصاب مرکزی را مبتلا می‌سازد و نوزاد پس از تولد دچار عقب افتادگی مغزی و گاهی دچار تشنج می‌گردد.
اگر زن آبستنی با کودک مبتلا به سرخچه تماس پیدا کرد چه باید بکند؟
مطالعات انجام شده در ایران نشان داده است که در حدود 90 درصد دختران ایرانی قبل از ازدواج مبتلا به سرخچه شده‌اند و در خون آنان پادتن ضد سرخچه وجود دارد ولی با بهبود وضع زندگی و بهداشت و تزریق واکسن سرخچه بطور پراکنده ابتلا به بیماری سرخچه در دوران کودکی کاهش می‌یابد و مصونیت در دختران قبل از ازدواج کمتر می‌گردد. بنابراین زنان باردار به تدریج مستعد به ابتلا به سرخچه می‌گردند و اگر خانم بارداری در سه ماهه اول
دوران بارداری خود با بیمار مبتلا به سرخچه تماس پیدا کند و از ابتلای به بیماری سرخچه در گذشته خود اطلاعی نداشته و واکسن سرخچه هم به او تزریق نشده باشد باید بلافاصله و به صورت اورژانس از او
آزمایش خون از نظر پادتن سرخچه به عمل آید و عیار آن تعیین شود. اگر پادتن به حد کافی در خون او وجود دارد، جای نگرانی نیست، ولی اگر آثاری از پادتن نیست و یا عیار آن کم است امکان ابتلاء به سرخچه در او وجود دارد.
- به چنین خانمی باید به مقدار کافی آنتی کورپگاماگلوبولین در خلال 8 - 7 روز بعد از تماس تزریق گردد. با این وجود امکان ابتلای جنین به سرخچه وجود خواهد داشت.
- اگر تزریق گاماگلوبولین انجام نگرفت، چنین خانمی باید زیر نظر پزشک باشد. اگر از نظر بالینی مبتلا به بیماری سرخچه شد یا این که در آزمایش خون مجددی که چهار تا شش هفته بعد از او انجام می‌شود عیار پادتن سرخچه افزایش قابل توجهی پیدا کرد و امکان ناهنجاری در جنین او بوجود آمد، در چنین شرایطی می‌توان به حاملگی او خاتمه داد.
مباحث مرتبط با عنوان
