V{maketoc}
{picture file=img/daneshnameh_up/f/fc//Leaf3.jpg} | {picture file=img/daneshnameh_up/c/ce//Leaf1.jpg} |
برگ بخش اصلی غذا سازی و ((دم و بازدم)) در ((گیاهان)) سبز است که شکل و اندازه های گوناگون دارد . برگ با استفاده از نور ((خورشید)) ٬ ((آب)) موجود در ((خاک)) و ((دی اکسید کربن)) هوا غذا می سازد . غذایی که برگ می سازد انرژی لازم برای رشد ٬ تولید ((گل)) و ((دانه)) ٬ و ادامه زندگی گیاه را فراهم می کند . گیاهان غذای ساخته شده را در ((میوه)) ٬ ((ریشه)) ٬ ((بذر))٬ ((ساقه)) و حتی ((برگ)) خود ذخیره می کنند . این ذخیره های غذایی برای ادامه زندگی ((جانوران)) و ((انسان)) لازم است .
! ساختمان برگ
بیشتر برگها از دو بخش اصلی پهنک و دمبرگ تشکیل شده اند. در برگ بعضی از گیاهان بخشی به نام گوشوارک نیز وجود دارد .
پهنک قسمت پهن و تخت هربرگ است و ازعده زیادی ((سلول)) غذا ساز تشکیل می شود . عمل ((فتوسنتز)) در این قسمت برگ انجام می شود . ((رگبرگ))ها که لوله های نازکی هستند در تمام سطح پهنک گسترده اند و آب و مواد غذایی را در برگ جابه جا می کنند . در بیشتر برگهای پهن رگبرگها شبکه ای از چند ((رگبرگ)) بزرگ و شمار زیادی رگبرگهای کوچک می سازند و ((آب)) را به تمام قسمتهای برگ می رسانند. این رگبرگها همچنین غذایی را که در سلولهای غذا ساز ساخته می شود جمع آوری و به بخشهای دیگر برگ منتقل می کنند .
((دمبرگ)) ٬ ((ساقه)) ای کوچک است که پهنک را به ساقه و یا ((شاخه)) متصل می کند . درون دمبرگ یک دسته لوله نازک وجود دارد که به طور فشرده در کنار هم قرار دارند . بعضی از این لوله ها آب را به رگبرگها و از راه آنها به پهنک می رسانند ٬ بعضی دیگر مواد غذایی ساخته شده را از پهنک خارج می کنند . دمبرگها به راحتی خم می شوند . خمش پذیری دمبرگها مانع از کنده شدن برگها هنگام وزش ((باد)) و ریزش ((باران)) می شود . دمبرگ بعضی از گیاهان مانند ((کرفس)) و ((ریواس)) رشد زیاد دارند . برگهای بعضی گیاهان نیز مانند ((گندم)) و ((جو «غلات»|جو)) دمبرگ ندارند.
((گوشوارک))ها دو زائده کوچک هستند که در بعضی ((گیاهان)) در محل اتصال دمبرگ به ساقه می رویند . شکل گوشوارکها گاه شبیه برگ است . آنها حفاظت جوانه ها و ((غذاسازی)) را به عهده دارند . گوشوارکهای بعضی ((درختان)) مانند ((بید)) و ((گیلاس)) ماده ای ترشح می کنند که ((حشره ها)) را از ((جوانه)) های در حال رشد دور می کند .
{picture file=img/daneshnameh_up/3/32//Leaf2.jpg}
! غذاسازی و دم و بازدم
غذاسازی در ((گیاهان)) با استفاده از ((انرژی خورشید)) انجام می شود . ((دی اکسید کربن)) ((هوا)) و ((آب ))مهمترین مواد اولیه غذاسازی هستند . گاز دی اکسید کربن به مقدار زیادی در هوای پیرامون گیاه وجود دارد . این گاز از راه روزنه های ((بشره)) ٬ یعنی بیرونی ترین لایه سلولی برگ ٬ وارد برگ می شود . بشره تعداد زیادی سوراخ ریز به نام ((روزنه)) دارد . در دو طرف هر روزنه ٬ دو سلول لوبیایی شکل قرار دارند که متورم و جمع می شوند . همراه با تورم این ((سلول))ها ٬ روزنه ها باز و دی اکسید کربن وارد پهنک می شود . روزنه های بیشتر گیاهان در روز باز ٬ و در شب بسته می مانند . شمار روزنه برگهای گوناگون متفاوت است . مثلا" برگ گیاه ((آفتابگردان)) در حدود دو میلیون روزنه دارد . در بیشتر گیاهان ٬ روزنه ها در سطح زیرین پهنک قرار دارند . اما در بعضی از گیاهان روزنه ها هم در زیر و هم در روی برگ قرار گرفته اند.
ریشه آب مورد نیاز را جذب می کند و آب از راه ساقه و دمبرگ وارد پهنک می شود . بخشهای داخلی پهنک آبدار هستند و در زیر و روی پهنک لایه نازکی قرار دارد که ((کوتیکول)) نامیده می شود . کوتیکول از ((تبخیر)) آب پهنک و ((خشک شدن)) آن جلوگیری می کند. سطح پهنک بیشتر گیاهان کرکهای ریزی دارد . این کرکها از شدت تابش نور خورشید بر گیاه و میزان تبخیر آب آن می کاهند . با وجود این گرمای هوا سبب می شود که گیاه مقداری از آب ذخیره خود را به صورت بخار از دست بدهد . خروج ((بخار آب)) از طریق روزنه ها را ((تعرق)) می نامند . تعرق سبب ادامه جذب آب از راه ریشه می شود . همراه با جذب آب ٬مواد معدنی محلول در آب نیز جذب گیاه می شوند . سپس این مواد در جریان ((فتوسنتز)) قرار می گیرند .
((فتوسنتز)) در سلولهای سبز غذاساز برگ انجام می شود . وجود ((رنگدانه)) های سبز که ((سبزینه)) ( ((کلروفیل)) ) نام دارند سبب سبزی رنگ برگهاست . این رنگدانه ها نقش مهمی در ((فتوسنتز)) دارند . سلولهای سبز ٬ آب و ((دی اکسید کربن)) موجود در پهنک را جذب می کنند . سپس ((انرژی)) ((نور)) ((خورشید)) سبب تجزیه مولکولهای آب به ((هیدروژن)) و ((اکسیژن)) می شود از ترکیب ییدروژن با دی اکسید کربن ترکیبات ساده قندی بوجود می آید انرژی لازم برای فعالیت ((گیاه)) از سوختن این ترکیبات قندی در سلول حاصل می شود . بخش دیگرازقندها از راه تغییرات شیمایی به انواع ((پروتئین)) ٬ ((چربی)) و ((نشاسته)) تبدیل می شوند . ((اکسیژن))ی که در اثر تجزیه مولکولهای آب آزاد می شود از راه روزنه ها وارد هوای اطراف برگ می شود .
فعالیت غذاسازی ٬ در برگهای کاملا" رشد یافته صورت می گیرد . برگها گذشته از حفظ ((گیاه)) ((هوا)) را نیز قابل دم و بازدم می کنند و ((اکسیژن)) مورد نیاز ((انسانها)) و ((جانوران))را فراهم می سازند .
برگ دم و بازدم ((گیاه)) را نیز تنظیم می کند . در جریان ((دم و بازدم))ی ٬ اکسیژنی که از محیط جذب شده است با ترکیبات ((قند)) می سوزد و دی اکسید کربن آزاد می کند . دی اکسید کربن از راه روزنه ها به هوا وارد می شود . عمل دم و بازدم گیاه بیشتر در شب انجام می شود .
{picture file=img/daneshnameh_up/d/d8//Leaves_opposite.jpg}
((سایر خواص برگ))