منو
 کاربر Online
1051 کاربر online
تاریخچه ی: برنج

نگارش: 2



تعریف

عکس پیدا نشد

برنج (با نام علمی Oryza Sativa) یکی از مهم ترین غلات و از گیاهان علفی مهم در قاره آسیاست. برنج از خانواده گرامینه ها (گندمیان) بوده، دارای انواع یک ساله و چند ساله می باشد. دانه برنج و فراورده های به دست آمده از آن تقریباً 40 درصد غذای مورد نیاز نصف مردم دنیا را تشکیل می دهند. این محصول از نظر تولید جهانی با گندم برابری می نماید.

ساقه برنج راست، استوانه ای و جز در قسمتی که گره ها وجود دارند تو خالی است. ارتفاع ساقه به 60 تا 200 سانتی متر می رسد. برنج علاوه بر ساقه اصلی، 4 تا 5 ساقه فرعی دارد. برگ های برنج به صورت متناوب در دو ردیف در دو طرف ساقه قرار گرفته اند.
برگ برنج دارای غلاف، پهنک، زبانک و گوشواره است. همچنین برنج مانند گندم، دارای گل آذین خوشه ای می باشد که دانه ها در آن قرار می گیرند. بر خلاف سنبلچه های گندم و جو و ذرت که فشرده و نزدیک به هم هستند، سنبلچه های برنج به صورت غیر فشرده روی محورهای اصلی و فرعی گل آذین قرار می گیرد.

میوه برنج دارای غلافی سفید رنگ، قهوه ای، کهربایی، قرمز یا بنفش است که این میوه را به همراه غلاف آن، شلتوک می نامند. برای قابل استفاده شدن برنج برای انسان، باید شلتوک را پوست کنند، یعنی غلاف را از دانه جدا نمایند.

برنج دارای دو گروه زراعی آسیایی و آفریقایی است.
  • گروه برنج های آسیایی، برنج معمولی یا اوریزا ساتیوا (Oryza Sativa) بومی آسیاست که از نظر سطح زیر کشت و تولید و تغذیه، اهمیت جهانی دارد.
  • گروه برنج های آفریقایی، برنج اوریزا گلابریما (Oryza Glaberrima) بومی آفریقاست که این برنج، تنها در نقاط پراکنده ای از آفریقا کشت می شود و تولید آن محدود می باشد.

کشت برنج در نقاط مختلف

شواهد نشان می دهند که تقریباً 4000 سال قبل از میلاد، در کشورهای هند و چین، کشت برنج متداول بوده است.

پس از گندم، برنج دومین غله ی مهم در دنیا به حساب می آید. نزدیک به 90 درصد سطح زیر کشت و تولید برنج متعلق به کشورهای خاور دور می باشد. بیش از نصف محصول برنج هم در دو کشور هند و چین تولید می شود. به طور کلی، کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری برمه، تایلند، ویتنام، لائوس، اندونزی، فیلیپین، پاکستان، هند، آمریکا، ژاپن، ایتالیا، مصر، چین، برزیل، کوبا، مکزیک و استرالیا از تولید کنندگان برنج به شمار می آیند.
میزان تولید برنج در تایلند، برمه، ویتنام و لائوس بیش از مصرف داخلی آنهاست و بنابراین قسمت عمده برنج این مناطق صادر می شود. نزدیک به 90 درصد برنج موجود در بازارهای دنیا متعلق به این 4 کشور می باشد.

کشت برنج در ایران

کشت برنج در ایران در نواحی شمالی به ویژه رودسر و استان خوزستان تاریخچه طولانی دارد. شواهد نشان می دهد که این محصول در این ناحیه قرن ها پیش از میلاد مسیح و در زمان هخامنشیان رواج داشته است. البته امروزه با توجه به رشد روز افزون جمعیت ایران، تولید داخلی برنج پاسخگوی نیاز مردم نیست و به همین دلیل، مقادیر قابل توجهی از این محصول از خارج وارد می شود.

انواع برنج

برنج انواع یک ساله و چند ساله دارد.
  • برنج های زراعی یک ساله: در شرایط مساعد آب و هوایی قادرند رشد مجدد خود را پس از برداشت محصول اول، ‎آغاز نمایند و محصول دوم و گاهی حتی تا چند سری، محصول تولید کنند. برنج های وحشی یک ساله در نقاط مرتفع یا باتلاق های غیر دائمی کم عمق رشد می کنند. برنج هی یک ساله کلاً نسبت به کم آبی مقاوم ترند.
  • برنج های وحشی چند ساله: اغلب در مناطق پست و باتلاق های دائمی کشت می شوند.

برنج زراعی معمولی را با توجه به شکل دانه و مکان رشد به سه دسته ژاپنیکا (ژاپنی)، جاوانیکا (جاوه ای) و ایندیکا (هندی) تقسیم می نمایند.
  • دانه گونه ژاپنی کوتاه و کلفت بوده و مقطع آن گرد است و در چین و لائوس اهلی شده است.
  • دانه گونه جاوه ای بزرگ است، آن را معمولاً به صورت دیم می کارند و در آسیای جنوب شرقی اهلی شده است.
*دانه گونه هندی باریک و بلند است، این برنج نسبت به خشکی مقاوم تر از گونه های ژاپنی و جاوه ای می باشد و در هندوستان اهلی شده است.

طبقه بندی انواع دانه برنج

با توجه به خصوصیات مختلف دانه از جمله سنگینی، طول، باریک یا گرد بودن و... دانه برنج را به چهار دسته کلی دسته بندی می کنند:
  1. برنج های خیلی بلند:
طول دانه صیقل شده این دسته برنج، 7 میلیمتر یا بیشتر می باشد. در ایران این برنج ها به برنج صدری معروفند. برنج های صدری از نظر طول و باریک بودن به ترتیب شامل برنج های سالاری، صدری دم سیاه، صدری معمولی، امیری و اربابی هستند. برنج های صدری نسبت به برنج های چمپا عملکرد پایین تری دارند و در برابر آفات و همچنین کم آبی حساس ترند.
  1. برنج های بلند:
طول دانه صیقل داده شده این دسته برنج، 6 تا 99/6 میلیمتر می باشد. به این گروه برنج ها در ایران، چمپای زودرس می گویند. البته ویتنام، منشاء برنج چمپاست. برنج چمپا دارای انواع زودرس و دیررس بوده که طول دانه چمپای زودرس، بلندتر از نوع دیررس آن می باشد. انواع برنج های چمپا شامل برنج رسمی، چمپای سیاه، چمپای سفید و برنج بی نام می باشند.
  1. برنج های متوسط:
طول دانه صیقل داده شده این برنج ها، 5 تا 99/5 میلیمتر است. به این دسته برنج در ایران چمپای دیر رس می گویند.
  1. برنج های کوتاه:
طول دانه صیقل داده شده این برنج ها، کمتر از 5 میلیمتر می باشد. به این برنج ها در ایران برنج های گرده می گویند و همچون برنج های چمپا، نسبت به شرایط نامساعد آب و هوایی مقاومند.

برنج ها را بر اساس وزن دانه به سه دسته تقسیم می کنند:
  • برنج های خیلی سنگین که وزن 1000 دانه آنها بیش از 28 گرم است.
  • برنج های سنگین که وزن 1000 دانه آنها بین 22 تا 28 گرم است.
  • برنج های کمی سنگین که وزن 1000 دانه آنها کمتر از 22 گرم می باشد.

برنج را می توان از نظر میزان نشاسته به دو دسته لعابدار (چسبنده) و غیر لعابدار تقسیم نمود.
  • نشاسته برنج لعابدار به صورت آمیلوپکتین بوده و میزان آمیلوز آنها کمتر از 2 درصد می باشد. هرچه میزان آمیلوز برنج کمتر باشد، چسبنده تر می شود.
  • نشاسته موجود در آندوسپرم برنج غیر لعابدار، سخت و شیشه ای است و بنابراین دانه ها هنگام پختن، بهم نمی چسبند. مقدار آمیلوز این دسته برنج ها بیش از 5 درصد می باشد.

شرایط مناسب برای کشت برنج

برنج را در نواحی گرمسیری مرطوب کشت می کنند. در نواحی که میزان بارندگی سالیانه 1000 میلیمتر یا بیشتر باشد، کشت این گیاه بدون آبیاری صورت می گیرد (کشت دیم).

  • دما: میانگین دمای مورد نیاز برنج هنگام رشد باید بین 20 تا 37 درجه سانتی گراد باشد. پایین بودن دما در اوایل فصل زراعی یا آبیاری مزرعه با آب سرد سبب می شود که زمان رسیدن دانه ها به تأخیر افتد. بالا بودن دما هم موجب کاهش تعداد سنبلچه های بارور و وزن دانه ها می شود.

  • نور: نور هم یکی از عوامل مؤثر در رشد گیاه است. شدت نور در اوایل فصل زراعی شاید عامل محدود کننده ای برای رشد برنج به حساب آید، اما با نزدیک شدن به پایان فصل زراعی، به ویژه موقع تشکیل خوشه، رقابت برای جذب نور بین بوته ها افزایش می یابد.

  • رطوبت: مناسب ترین میزان رطوبت برای گل دهی گیاه برنج، 70 تا 80 درصد است. رطوبت کمتر از 40 درصد، عامل بازدارنده ای برای گل دهی گیاه به شمار می رود. وزش باد و ریزش باران و تگرگ، در زمان گل دهی زیانبار است. همچنین بارندگی موقع برداشت محصول هم عملیات مربوط به خشک شدن محصول را به تأخیر می اندازد. برنج، کلاً گیاه آب دوستی به شمار می رود، ولی آبزی نیست. چون ریشه ی گیاهان آبزی قادر نیست که تارهای کشنده و ریشه های فرعی تولید کند؛ در حالی که ریشه برنج هم تار کشنده و هم ریشه فرعی دارد.

  • آب: آب مورد نیاز برنج از سایر غلات بیشتر است. هشتاد درصد آب مورد نیاز محصول برنج تولید شده در جهان به ویژه در نقاط استوایی، از آب باران تأمین می گردد. 20 درصد باقی مانده را از آب رودخانه و آب چاه تأمین می نمایند. نتایج به دست آمده نشان داده که اگر دمای آب کمتر از 19 درجه سانتی گراد باشد، زمان رسیدن دانه به تأخیر می افتد، اگر هم از 30 درجه بیشتر باشد، گسترش ریشه و میزان عملکرد گیاه برنج به دلیل محدود بودن اکسیژن موجود در آب، کم می شود و بازدهی گیاه کاهش می یابد.

  • خاک: برنج در خاک های مختلف، از فقیر تا غنی که تنها آب مورد نیاز گیاه تأمین باشد به عمل می آید. البته مقدار آب مصرفی در خاک های سبک بیش از خاک های سنگین است. مناسب ترین خاک برای کشت برنج، خاک رسی با لایه ی غیر قابل نفوذ در عمق 50 تا 150 سانتی متری و همراه با مقدار زیادی مواد آلی است. برنج اصولاً نسبت به شوری خاک و شوری آب مقاوم است. در صورتی که آب کافی برای شستشوی نمک خاک وجود داشته باشد، می توان از برنج برای اصلاح خاک های شور استفاده نمود.

شخم زمین و گل- آب مزرعه

نوع و تعداد دفعات شخم زدن به بافت خاک، رطوبت موجود در خاک و روش کشت برنج بستگی دارد. معمولاً زمین را یک تا دو بار در فصل پاییز شخم می زنند تا بقایای محصول برداشت شده و همچنین علف های هرز در حال رشد به زیر خاک به رود و خاک نرم شود. این کار را با استفاده از ابزارهای مکانیکی خاصی انجام می دهند.

پس از شخم زدن، مزرعه را آبیاری نموده و با استفاده از ابزارهای مخصوص، سطح مزرعه را نرم می نمایند تا به صورت گل آب در آید. غرقاب نمودن مزرعه خواصی دارد که از جمله ی آنها می توان متلاشی نمودن دانه بندی، افزایش پ.هاش در خاک های اسیدی و کاهش پ.هاش در خاک های قلیایی، شوره زدایی نیترات ها و... را نام برد. هدف دیگر غرقابی نمودن، تشکیل یک لایه غیر قابل نفوذ نسبت به آب در عمق خاک است که از شستن عناصر غذایی و اتلاف آنها جلوگیری نماید. با متلاشی شدن دانه بندی خاک، فاصله ذرات از هم بیشتر شده و رشد ریشه آسان تر می گردد.

کشت برنج

کشت برنج به دو صورت مستقیم و نشاء صورت می گیرد.
  • روش مستقیم، بذر را مستقیماً داخل خاک آماده می کارند.
  • در روش نشاء، بذر خیس شده را داخل زمین مخصوصی به نام خزانه می کارند و سپس، بوته یا نشای به دست آمده را به زمین اصلی مزرعه منتقل می نمایند.

کشت دیم برنج

اصولاً دیم کاری به معنای زراعت بدون آبیاری می باشد که آب مورد نیاز زراعت، تنها از طریق آب باران تأمین می شود. در این روش، مزرعه تا بعد از بذرکاری غرقاب نمی شود. گیاه در مراحل اولیه ی رشد، آب مورد نیاز خود را از باران تأمین می کند. آبیاری ممکن است تنها در مرحله ی آخر رشد که هنگام تشکیل گل آذین است صورت گیرد. این روش تولید برنج محدود بوده و تنها در برخی نقاط ایالات متحده آمریکا (همچون کالیفرنیا) و در برخی کشورهای اروپایی (یونان و ایتالیا) و آفریقایی (مصر) و همچنین در برخی نقاط ایران، متداول است.


برنج دیم نسبت به برنج غرقابی به آب کمتری نیاز داشته و البته نسبت به خشکی هم حساس تر است. بارش به موقع باران های فصلی به ویژه در مرحله ی رشد اندام های زایشی گیاه برنج در دیم کاری ضروری است.

کود

برنج، همچون دیگر غلات نسبت به نیتروژن واکنش خوبی از خود نشان می دهد. همچنین نیتروژن را به صورت آمونیوم و نیترات جذب می کند. از طرف دیگر، کودهای فسفردار، رشد ریشه و مقاومت گیاه را در برابر بیماری ها و کودهای پتاسیم دار، انتقال مواد فتوسنتزی از برگ به اعضای دیگر گیاه به ویژه دانه، و نیز استقامت بوته ها را افزایش می دهند.

بیماری ها و آفات برنج

بیماری های قارچی، باکتریایی و ویروسی مختلفی در برنج شناخته شده اند که بسیاری از آنها زیاد مهم نیستند. بیماری بلاست، پوسیدگی ریشه و ساقه، پوسیدگی طوقه و لکه قهوه ای برنج، از مهم ترین بیماری های گیاه برنج می باشند.

بلاست ساقه برنج

این بیماری را قارچی به نام Pyricularia oryzae ایجاد می کند. یکی از مخرب ترین بیماری های گیاه برنج است که با خشکاندن، شکستن و خواباندن ساقه قادر است میزان تولید برنج را به میزان چشمگیری کاهش دهد. سمپاشی مزرعه با سولفات مس و ترکیبات آلی جیوه در کنترل این بیماری تا حدی مؤثرند.

پوسیدگی طوقه برنج

این بیماری که به ژیگانتیسم هم معروف است، به وسیله ی قارچ Gibberia fugikuria ایجاد می شود که این قارچ، سبب رشد فوق العاده ی ساقه و نازک شدن آن و در نهایت مرگ بوته برنج می شود. دمای بیش از 20 درجه سانتی گراد به ویژه در لایه ی بالایی خاک می تواند شرایط مساعد برای فعالیت این قارچ را فراهم نماید. ضد عفونی نمودن بذر با اگروزان می تواند خسارت ناشی از این قارچ را کاهش دهد.

برداشت محصول

زمان برداشت با توجه به دما معمولاً از ماه های مرداد و شهریور شروع شده و تا اواخر آبان یا اوایل آذر ادامه می یابد.
هنگام برداشت محصول، باید 80 درصد دانه های غلافدار (شلتوک) واقع در بخش بالایی خوشه و برگ ها زرد شده و دانه ها سخت شده باشند. دانه ها معمولاً یک تا دو هفته از آغاز زرد شدن برگ ها سخت می شوند. البته درصد رطوبت شلتوک هم معیاری برای برداشت محسوب می شود. میزان رطوبت شلتوک باید بین 20 تا 35 درصد باشد.

در برخی کشورها از جمله ایران، برداشت محصول را با استفاده از داس انجام می دهند. خوشه های بریده را دسته دسته می کنند و می گذارند تا خشک شود. پس از خشک شدن، برنج برای مراحل دیگر آماده است.

پوست کنی و صیقل دادن دانه برنج

دانه برنج داخل غلافی است که شلتوک نام می گیرد. وقتی شلتوک خشک شود، بین آن و دانه ی برنج فاصله می افتد و از هم جدا می شوند. پوست کنی فرایندی است که طی آن غلاف و دیگر پوسته ها را از دانه برنج جدا می کنند. این عمل را با استفاده از چرخ های تراکتور یا لگدکوب کردن آن توسط چهارپایان و... انجام می دهند.

برنج به دست آمده از پوست کنی، معمولاً قهوه ای رنگ (برنج قهوه ای) است و باید صیقل داده شود. این عمل با روش های دستی و مکانیکی انجام می گیرد. طی این عمل، پریکارپ (بیرونی ترین لایه برنج)، پوست و دیگر بخش های روی دانه که دارای مواد پروتئینی و ویتامین است، جدا می شود و به همین دلیل، دانه برنج از نظر غذایی فقیر می گردد. استفاده از وسایل دستی برای صیقل دادن برنج، بخش کمتری از این پروتئین و ویتامین را از بین می برد. برنج به دست آمده دارای دانه های شکسته و سالم است که باید غربال و درجه بندی شوند. از آسیاب نمودن دانه برنج پس از صیقل دادن، آرد برنج تهیه می نمایند.

خواص برنج

بیرونی ترین لایه برنج پریکارپ نام دارد که بسیار سخت و شفاف است. پوست دانه زیر این بخش قرار گرفته که از لحاظ پروتئین و چربی غنی، ولی از نظر نشاسته ای فقیر است. پس از پوست، لایه آلرون هست که جزء آندوسپرم می باشد. بنابراین ضمن عمل پوست کنی، بخش عمده ای از مواد مغذی برنج از دست می رود.

اکثر مردم آسیا از برنج تغذیه می کنند. این ماده غذایی کامل نیست، چون میزان پروتئین و اسید آمینه آن خیلی کم است. برنج گلوتن ندارد، پروتئین عمده آن اوریزنین (oryzenin ) می باشد.

ترکیب اصلی برنج، نشاسته است که عمدتاً در آندوسپرم قرار گرفته است. برنج هایی که آمیلو پکتین بیشتری دارند لعاب بیشتری داده و انبساط آنها موقع پخت کم است.

برنج را پس از جوشاندن و دم کردن، همراه با گوشت، ماهی و انواع سبزی میل می کنند. در تهیه ی نشاسته، شیرینی و... هم از آن استفاده می شود. البته در کشورهایی که انحصاراً از برنج به عنوان غلات خود استفاده می کنند، بیماری های مختلف سوء تغذیه از جمله، بری بری، کاهش رشد افراد، کاهش توان نیروی کار و... دیده می شود. برنج را باید همراه با سایر غلات مصرف نمود. چون مصرف آن به تنهایی تمام نیازهای غذایی بدن را بر آورده نمی سازد.

همچنین ببنید:

ا




تاریخ شماره نسخه کاربر توضیح اقدام
 جمعه 30 دی 1384 [09:57 ]   4   سمیه فارابی اصل      جاری 
 سه شنبه 22 دی 1383 [09:22 ]   3   فاطمه عیوضی      v  c  d  s 
 دوشنبه 21 دی 1383 [04:11 ]   2   حمید حسن نیا      v  c  d  s 
 یکشنبه 20 دی 1383 [19:37 ]   1   حمید حسن نیا      v  c  d  s 


ارسال توضیح جدید
الزامی
big grin confused جالب cry eek evil فریاد اخم خبر lol عصبانی mr green خنثی سوال razz redface rolleyes غمگین smile surprised twisted چشمک arrow



از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..