خداوند متعال در
قرآن کریم سوره نحل آیه 125 می فرماید: « ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن ان ربک هو اعلم بمن ضل عن سبیله وهو اعلم باالمهتدین.» (ای پیامبر، به خوان به سوی راه پروردگارت با حکمت و پندهای نیکو و با آنها به نحو خوبی مجادله کن که پروردگارت به گمراهان و نیز به راهیافتگان داناتر است. »
از این آیه و نظایر آن می فهمیم برای دستگیری گمشدگان و گمراهان از طریق مستقیم، باید به مجادله و گفتگو پرداخت ولی بحث و گفت و شنودی که به طریق نیکو و صحیح باشد.
از طرف دیگر، در آیات و روایات از مِراء که به معنای همان گفتگو و بحث است، نهی شده.
بنابراین باید در معنای جدال و مِراء دقّت کرد تا موضوع روشن گردد لذا می گوییم از بررسی روایات به دست می آید که جدال، دو گونه است: « جدال احسن» و «جدال حرام» که به مِراء تعبیر میشود.
امام صادق علیه السلام در حدیث مفصّلی میفرماید: « جدالی که نیکو نیست به این معناست که با کسی بحث کنی و او دلیل باطلی را برای تو بیاورد ولی تو برای او دلیل صحیحی نیاوری، بلکه فقط سخن او را انکار کنی.
پس باید برای ابطال هر سخن باطلی، دلیل بیاوری، یا اینکه شخص حرف صحیحی میزند و تو آنرا انکار می کنی؛ از ترس اینکه نمی دانی راه خلاصی از آن چگونه است، این هم صحیح نیست و بر
شیعیان ما حرام است زیرا باعث میشود کسانی که با آنها بحث می کنید، چون شما ضعیف تر هستید، در عقیده باطل خود، راسختر و ثابت قدمتر میشوند و کسانیکه موافق با شما هستند و شاهد بحث شمایند، با دیدن ضعفتان، قلبهایشان به گمراهی و شک بیفتد بنابر این اگر در بحث، سخن حقّی گفته شد، قبول کنید.
اما جدال احسن و نیکو، گفتگویی است که طبق اوامر الهی صورت بگیرد؛ به طوریکه عذری برای طرف مقابل باقی نماند. بلکه با برهان و دلیل منطقی، شُبَهات را بر طرف نماییم.
مِراء به معنای جدال بر باطل است؛ آنهم برای غلبه کردن بر طرف بحث و نیز برای اظهار فضل و کمال؛ بدون اینکه غرض دینی داشته باشد یا برای تعصب و امثال آن که اینگونه بحثها نه تنها فایده ای ندارد، بلکه طرف مقابل را در حرف باطل خودش راسختر مینماید لذا فرموده اند: « مراء ابطال باطل است به یک باطل دیگر. »
اما جدال احسن راهی است منطقی و بر پایه استدلال و برهان که در تاریخ نمونه های زیادی دارد و در روایات نیز به آن امر شده ست. لذا امام باقر علیه السلام می فرماید: « هر کس به ما با زبانش کمک کند و با دشمنان ما به بحث بپردازد، خداوند او رادر
روز قیامت با همان دلیل به نطق می آورد، یعنی مورد تأیید خداوند است.» و از طرف دیگر،
رسول خدا می فرماید: « پرهیزکارترین مردم کسی است که مِراء و بحثهای غیر منطقی را ترک کند؛ گرچه در سخن خود حق باشد؛ پس تنها سخنِ حق گفتن کافی نیست، بلکه باید نحوه گفتن هم به گونه ای باشد که طرف مقابل به لجبازی و دشمنی کشیده نشود.
منابع: بحارالانوار، ج 2، ص 124 تا 140.
بحارالانوار، ج 73، ص 396 تا 409.
