دیدکلی
لایه پوشاننده سطوح خارجی و داخلی بدن را بافت پوششی (اپی تلیوم) مینامند. بافتهای پوششی عهده دار وظایف و اعمال مختلفی نظیر محافظت ، جذب و ترشح میباشند. به همین دلیل شکل سلولها و تعداد لایههای تشکیل دهنده آنها در ارگانهای مختلف برحسب وظیفهای که انجام میدهند، متفاوت میباشد. بافتهای پوششی بر اساس تعداد لایههای سلولی تشکیل دهنده آنها به دو دسته ساده و مطبق تقسیم میشوند که هرکدام از آنها نیز بنا به شکل سلولهای تشکیل دهنده آنها به چند نوع تقسیم میگردند.
این بافت فقط از یک ردیف سلول پوششی تشکیل شده و بر اساس شکل سلولهای شرکت کننده در ساختمان آنها به سه دسته سنگفرشی ، مکعبی و منشوری یا استوانهای تقسیم میشود.
بافت پوششی سنگفرشی ساده
این نوع اپی تلیوم از یک ردیف
سلول پهن ساخته شده است که هسته آنها در مقاطع نیم رخ به صورت دوکی و خوابیده ملاحظه میگردد.
بافت سنگفرشی ساده در
کیسههای هوایی ریهها ،
دیواره کپسول بومن کلیه دیده میشود. پوشش داخلی رگهای خونی و
پردههای سروزی نیز از این نوع بافت میباشد که در مورد رگهای آندوتلیوم و درمورد پردههای سروزی ،
مزوتلیوم نامیده میشود.
بافت پوششی مکعبی ساده
این نوع اپی تلیوم از سلولهای مکعبی با هسته گرد و مرکزی تشکیل شده است.
مجاری غدد ترشحی از این اپی تلیوم مفروش شدهاند.
بافت پوششی منشوری یا استوانهای ساده
این نوع پوشش از سلولهای بلند استوانهای یا منشوری تشکیل شده که هسته آنها به صورت دوکی و قائم و عمود بر قاعده سلول قرار گرفتهاند.
دیواره معده و
رودهها از این نوع اپی تلیوم پوشیده شده است.
بافت پوششی مطبق
بافت پوششی مطبق از چند ردیف سلول که به صورت طبقه طبقه روی هم قرار گرفتهاند، تشکیل شده است. بافت پوششی مطبق بر اساس شکل سلولهای سطحی در آن به سه دسته سنگفرشی ، مکعبی و استوانهای تقسیم میگردد.
بافت پوششی سنگفرش مطبق
در این نوع اپی تلیوم سلولهای سطحی از نوع سنگفرشی و پهن ، بقیه سلولها از نوع چند وجهی و عمیق ترین لایه از نوع استوانهای بلند یا کوتاه میباشد که به نام طبقه قاعدهای یا
بازال نیز نامیده میشود. در اپی تلیوم سنگفرشی مطبق اگر سطحی ترین لایهها مانند
پوست از سلولهای شاخی شده باشند، آن را سنگفرشی مطبق شاخی شده مینامند. در غیر این صورت به سنگفرشی مطبق غیر شاخی موسوم است مانند
پوشش مری و
واژن.
بافت پوششی مکعبی مطبق
این نوع اپی تلیوم از دو یا چند ردیف سلول مکعبی تشکیل شده است. مجاری دفعی بزرگ در غدد مترشحه از این اپی تلیوم پوشیدهاند.
بافت پوششی استوانه ای مطبق
اپی تلیومی است که سلولهای عمقی آن از نوع چند وجهی و مکعبی و سلولهای سطحی آن از نوع منشوری هستند. این نوع اپی تلیوم محدود به نواحی معینی مانند
گوش ملتحمه ،
پوشش اپی گلوت ، پوشش کام نرم در سطح رویه حفره بینی و مجاری دفعی بزرگ در برخی غدد میباشد.
بافت پوششی مطبق کاذب
دراین نوع اپی تلیوم ، فقط یک ردیف سلول بر روی غشای پایه قرار میگیرد. ولی به علت کوتاه و بلند بودن سلولها ،
هستهها در سطوح مختلف دیده شده و چنین به نظر میرسد که اپی تلیوم از چند ردیف سلول تشکیل شده است. به همین دلیل آن را مطبق کاذب مینامند. اپی تلیوم مطبق کاذب در مجاری تنفسی به صورت مژکدار دیده میشود.
بافت پوششی متغیر
این نوع اپی تلیوم که منحصر به مجاری ادراری میباشد. پوشش مطبقی است که تعداد لایهها و شکل سلولهای سطحی آن در حالت کشش و استراحت متفاوت دیده میشود. برای نمونه در
مثانه خالی تعداد لایههای سلولی 4 تا 5 ردیف و سلولهای سطحی از نوع برجسته و مدورند. ولی در مثانه پر که تحت کشش قرار دارد تعداد لایهها به 2 تا 3 ردیف کاهش یافته و سلولهای سطحی نیز پهن دیده میشوند.
تغییرات بافتهای پوششی
تحت برخی شرایط یک نوع بافت پوششی ممکن است به نوع دیگری تغییر یابد که این حالت را
متاپلازی (Metaplasia) مینامند. مثلا بافت پوششی مطبق کاذب مژکدار
مجاری تنفسی در افرادی که
دخانیات استعمال میکنند به سنگفرشی مطبق تبدیل میشود. این تغییر با برطرف شدن شرایط نامناسب و یا درمان قابل برگشت میباشد. بافتهای پوششی ممکن است بطور غیر طبیعی ولی کنترل شده تکثیر یابند که این حالت را
دیسپلازی مینامند که میتواند مقدمهای برای پیدایش
سرطان در بافت باشد.
اختصاصات سطوح سلولهای پوششی
با تجسم سه بعدی سلولها به سادگی میتوان دریافت که هر سلول همانند مکعب دارای 6 سطح میباشد. شامل یک سطح راس ، یک سطح قاعدهای و چهار سطح جانبی میباشد. سطوح مختلف با توجه به وظیفهای که عهده دار میباشند، ویژگیهای خاصی پیدا کردهاند. در سطوح راس بر آمدگیهای ریز و انگشت مانندی را میتوان دید که با توجه به ساختمانشان به سه دسته میکرویلی ، مژه و مژه ثابت تقسیم میشود. میکرو ویلی در پوشش
روده باریک و
مژه در مجاری تنفسی و نیز در
لولههای رحمی دیده میشود. مژه ثابت نیز در پوشش مجرای اپی ریدیم (از مجاری منی بر بیضه) دیده میشود.
از ویژگیهای اساسی سلولهای اپی تلیال خاصیت چسبندگی آنها به سلولهای مجاور میباشد تا بتوانند به صورت لایه یکپارچهای سطوح حفرات مختلف را مفروش کنند. انواع اتصالات بین سلولی عبارتنداز اتصال محکم (مثلا در
روده) ، اتصال کمربندی ، اتصال دسموزوم ، اتصال سوراخ دار. سطح قاعدهای سلولهای پوششی صاف و فاقد ویژگی قابل ملاحظه است و سلولهای پوششی در سطح قاعده خود بر روی لایهای به نام تیغه پایه قرار میگیرند که اتصال سلولهای پوششی را به
بافت همبند زیرین فراهم میسازد.
طرز تشکیل غدد در مرحله جنین به این ترتیب است که در محل تشکیل غده ، سلولهای طبقه قاعدهای تکثیر یافته و به صورت جوانهای به بافت زیرین خود نفوذ مینمایند که قسمت انتهایی آن از متسع شدن ناحیه مترشحه غده را بوجود میآورد. در غدد مترشحه خارجی ساقه اتصالی کانالیزه شده و مجرای ترشحی را بوجود میآورد که ترشحات غده را به سطح اپی تلیوم هدایت میکند. در غدد مترشحه داخلی ساقه اتصالی تحلیل میرود و ارتباط غده تشکیل شده با اپی تلیوم از بین میرود. در این نوع غدد ترشحات از طریق
خون به قسمتهای مورد نظر حمل میگردد.
مباحث مرتبط با عنوان