بافت «خون» (Blood)

نگاه اجمالی

خون بافت همبند تخصص یافته ای است که سلولهای آن در داخل ماده زمینه ای مایعی به نام پلاسما شناورند. خون 7 الی 8 درصد وزن بدن را تشکیل می دهد و حجم آن در یک فرد بالغ به طور متوسط 5 لیتر می باشد. خون به واسطه گردش در داخل رگهای خونی عامل اصلی توزیع مواد غذایی ، اکسیژن و حرارت در بدن و انتقال دی اکسید کربن و مواد زاید حاصل از فعالیت سلولها از بافتها به ارگانهای دفعی است. خون همچنین هورمونهای مترشحه از غدد داخلی را به ارگانهای مورد نظر حمل می کند. خون در خارج از بدن منعقد شده و سلولها و مواد غیر محلول آن به صورت توده ای نسبتا سفت به نام لخته Blood clot در می آید. و قسمت محلول آن به صورت مایعی زرد و روشن به نام سرم Serum از آن جدا می گردد. برای جلوگیری از انعقاد خون ، به منظور مطالعات خونی ، مقداری هپادین (یک ماده ضد انعقاد) یا سیترات به آن افزوده می شود. در این حالت اگر اجازه داده شود سلولهای خونی ته نشین شوند ، ملاحظه خواهد شد از نظر حجمی حدود 55 درصد خون از پلاسما و 45 درصد آن از سلولهای خونی تشکیل شده است.

پلاسمای خون

پلاسما 55 درصد خون را تشکیل می دهد. مایعی است که 91 درصد آنرا آب ، 7 درصد آن را پروتئین ها ، یک درصد آنرا املاح معدنی و یک درصد بقیه را ویتامین ها ، مواد قندی و لیپیدی ، هورمون ها و اسیدهای آمینه تشکیل می دهند.

پروتئین های عمده پلاسما عبارتند از: آلبومین ، فیبرینوژن ، پروترومبین و گلوبولینها.
آلبومین پروتئین اصلی خون می باشد که به وسیله کبد ساخته می شود و مهمترین وظیفه آن حفظ فشار اسمزی خون می باشد. در ضمن در حمل مواد غیر معمول در آب ، نظیر اسیدهای چرب آزاد نقش عمده ای دارد.

فیبرینوژن ، پروتئینی است که در کبد سنتز می شود. و پس از تبدیل شدن به فیبرین در انعقاد خون شرکت می کند. گلوبینها از نظر وزن مولکولی به سردسته گاما گلوبینها ، بتا گلوبینها و آلفا گلوبینها تقسیم می شوند. که مهمترین آنها گاما گلوبینها هستند که به آنتی بادیها یا ایمونو گلوبینها نیز مشهورند.

سلولهای خونی

سلولهای خونی به دو دسته بزرگ ادیته ویتسها یا گلبول های قرمز و لکومیتها یا گلبول ها ی سفید تقسیم می شوند.

گلبولهای قرمز «Erthrocytes »

به سلولهای قرمز خون مشهورند. و بیشترین سلولهای خونی را تشکیل می دهند. سلولهایی بدون هسته و مقعر الطرفین هستند. در شرایط طبیعی قطر آنها به طور متوسط 5/7 میکرون می باشد. اگر اندازه سلول کوچکتر از 6 میکرون باشد میکروسیت و اگر بزرگتر از 9 میکرون باشد ماکروسیت نامیده می شوند.

حظور گویچه های قرمز با اندازه های مختلف در خون را آنیزوسیتوزیس Anisicytosis و حظور گویچه های قرمز با اشکال متفاوت در خون را پوی کلیلو سیتوزیس Poikilocytosis می نامند. که در حالات مرضی دیده می شوند. در محلولهای هیپرتونیک ، خشک شدن سریع سلولها و یا چرب بودن لام میکروسکوپی ، گویچه های قرمز ، کناره دانه دار یا مضرس (Crenation)پیدا می کنند.
تعداد گویچه های قرمز در حالت طبیعی در خون زنان 6/3 تا 5/5 میلیون در هر میکرولیتر و در خون مردان 1/4 تا 6 میلیون در هر میکرولیتر می باشد.نسبت حجم سلولهای خون به کل خون برحسب درصد را هماتوکریت می نامیم. هماتوکریت در زنان سالم و بالغ 45-35 درصد و در مردان سالم و بالغ 50-40 درصد می باشد.

ساختمان و کار گلبولهای قرمز

گلبولهای قرمز سلولهایی مقعرالطرفین و قابل انعطاف هستند که ضمن عبور از مویرگها به هم چسبیده و به صورت میله ای استوانه ای در می آیند که رولکس (rouleaux) نامیده می شود. شکل ویژه و انعطاف پذیری زیاد گویچه های قرمز را به پروتئین های محیطی ویژه ای نسبت می دهند که به سطح داخلی غشا اریترویسیتها چسبیده اند. برخی از بیماریهای ارثی خون مانند کروی یا بیضی شکل بردن گویچه های قرمز از نقص پروتئین های فوق ناشی می گردد. با وجود این ، پروتئین های فوق در سلولهای دیگر نیز یافت شده اند. غشای اریته ویستا همچنین همچنین حاوی رسپتورهای مربوط به گروههای خونی سیستم ABO و RH می باشد. گویچه های قرمز خون حاوی مولکول پیچیده ای به نام هموگلوبین می باشد. که از یک قسمت پروتئینی به نام گلوبین و یک رنگدانه آهن دار به نام «هم» تشکیل شده است. گلوبین مرکب از 4 زنجیره پلی پپتیدی است که به هر زنجیره یک پورفین آهندار متصل شده است. هموگلبین به علت داشتن آهن که در حالت احیا شده می باشد. می تواند با اکسیژن و دی اکسید کربن ترکیب شده و به ترتیب آهن هموگلوبین و کربامینو هموگلوبین تشکیل دهد. با توجه به بالا بودن فشار اکسیژن در ریه ها ، اکسی هموگلوبین در ریه ها تشکیل شده و پس از رسیدن به بافتها اکسیژن جدا شده و دی اکسید کربن به آن متصل می گردد. بدین ترتیب امکان حمل اکسیژن از ریه به بافتها و دی اکسید کربن از بافتها به ریه امکان پذیر می گردد.

سیکل حیاتی گلبولهای قرمز

در جریان اریتروسیت سازی ، گویچه های قرمز هستند و بسیاری از ارگانها و آنزیم های سیتوپلاسمی خود را از دست می دهند ، و قادر به تولید انرژی از طریق هوازی نمی باشند وانرژی مورد نیاز برای فعالیت سلولی از طریق گلیکولیز بی هوازی تامین می نمایند. پس از اتمام آنزیم های دخیل در تولید ATP ، سلول پیر و فرسوده شده انعطاف خود را از دست داده و نهایتا فاگوسیته شده و از بین می رود. بر این اساس عمر گلبولهای قرمز 120 روز می باشد. و پس از پایان این مدت بوسیله ماکروفاژهای طحال ، کبد ، و مغز استخوان فاگوسیته می شوند. کاهش تعداد گویچه های قرمز در خون را کم خونی Anemia و افزایش گویچه های قرمز در خون را پلی سیتمی Polycytemia می نامند که ممکن است به صورت اولیه و در اثر تولید بیش از حد گویچه های قرمز در مغز استخوان ایجاد شود. (نوع بدخیم) تالاسمی ، اختلال خونی دیگری است که در آن به علت نقص ژنتیکی سنتز یک یا چند زنجیره پلی پپتیدی هموگلوبین کاهش می یابد.

مياحث مرتبط با عنوان