خداوند تبارک و تعالی در سوره فرقان آیه 67 میفرماید "
و الذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواما"؛ (بندگان شایسته خدا وقتی انفاق میکنند نه زیاده روی میکنند و نه کم میگذارند بلکه راه میانه استواری را می پیمایند.) و نیز در سوره اسراء آیه 27 میفرماید: "
ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین"؛ (تبذیرکنندگان براداران شیاطین اند.)
اسراف و تبذیر تقریباً به یک معنا هستند. با این تفاوت که اسراف به معنای تجاوز از حد است در همه امور مانند اسراف در قتل یا اسراف در معصیت یا اسراف در خوردن و امثال آن، اما تبذیر به معنای تفرّق است که از کلمه بذر به معنای تخم گرفته شده و بیشتر در مورد پول استعمال میشود و مبذّر به معنای کسی است که مال خود را بگونه ای متفرّق و پراکنده می کند که آن مال فاسد و بی مصرف می شود و از بین می رود.
اسراف و تبذیر هر دو از صفات مذموم است و در روایات زیادی از آن منع شده است.
1-
امام صادق علیه السلام میفرماید: « پرهیز کار باش و اسراف مکن و تنگ هم نگیر! بلکه راه استواری در بین این دو داشته باش! بدرستیکه تبذیر نوعی از اسراف است و خداوند فرمود: "
و لا تبذر تبذیرا"؛ (سوره اسراء،آیه 26) (و تبذیر و زیاده روی نکن! خداوند بر میانه روی عذاب نمیکند.) (توضیح: روش میانه و حد وسط را در مقابل اسراف و تبذیر را « قصد » می نامند و اقتصاد به معنای پیمودن حد وسط و تعادل است.)
2- امام صادق علیه السلام فرمودند: « کمترین نوع اسراف این است که زیادی آب را بدور بریزی (مثلا نصف لیوان آب خورده ایم، اگر نصف دیگر را بدور بریزیم، اسراف کرده ایم.)
3- و نیز آن حضرت فرمودند: « یکی از موارد اسراف این است که لباسی را که مایه آبروی تو است (مثل لباس مهمانی) در جایی که باید لباس ساده ای بپوشی، بر تن کنی (مثلا با لباس نو و قیمتی به کارهای منزل بپردازیم.)
4- امام صادق علیه السلام فرمودند: « این اموال را خداوند در نزد هر کس که خواسته به امانت گذاشته و اجازه فرموده که تا حد اعتدال و دور از اسراف از آن بخورند و بیاشامند، بپوشند و نکاح کنند و مرکب سواری تهیه نمایند و سپس به فقرای مؤمنین رسیدگی نمایند و احتیاجات آنها را برآورند که هر کس چنین کند، خوردن و پوشیدن و سواری اش حلال است و هر کس از حد آن تجاوز نماید، بر او حرام است؛
اسراف نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست نمیدارد. آیا با مالی که خداوند داده باید اسب ده هزار درهمی بخرد در حالیکه اسب بیست درهمی برای او کافی است؟! اسراف نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست نمیدارد.»
5-
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: « سخاوتمند باش ولی تبذیر نکن و حسابگر باش ولی خسّت به خرج مده!»
6- و نیز آن حضرت میفرماید: « اگر اندازه گیری و حسابگری در زندگی مراعات نشود، موجب فقر میگردد.»
7- امام صادق علیه السلام میفرماید: « " قصد" و میانه روی امری است که خداوند آن را دوست دارد و اسراف و زیاده روی امری است که خداوند آنرا دشمن می دارد. حتی اگر هسته ای را بیجا دور بیندازی یا زیادی آب را دور بریزی اسراف است. »
منابع:
بحار الانوار، ج 75، ص 302 تا 305.
بحار الانوار، ج 71، ص 344 تا 349.
