تاریخچه ی:
استمات
!نگاه کلی
در بسیاری از ((گیاهان)) وجود پوشش قشر کوتین (((کوتیکول))) روی ((بافت اپیدرمی)) آن را نسبت به ((آب)) و گاز غیر قابل نفوذ ساخته ، تنها استماتها در بافت اپیدرمی راه ارتباط بافتهای درونی و یا بخشهای داخلی گیاه با محیط خارج برای تبادلات گازی و دفع مازاد آب جذب شده ، هستند. استماتها تقریبا در تمام سطح اندامهای گیاه بجز در ((ریشه)) و ساقههای مسن که از ((چوب پنبه)) پوشیده شدهاند، پراکندهاند. ((سلول استماتی|سلولهای استماتی)) از سلولهای اپیدرمی کوچکتر بوده ، دارای ((سیتوپلاسم)) فراوان و ((هسته سلول|هسته)) درشتاند. شکل لوبیایی سلولهای استماتی وجود ((نشاسته)) و ((کلروفیل|دانههای کلروفیل)) در سیتوپلاسم آنها را از سلولهای عادی اپیدرمی متمایز میسازد.
!سلولهای همراه با سلولهای استماتی
سلولهای همراه در اطراف استمات قرار داشته ، آنها را به اشکال مختلف احاطه میکنند. سلولهای همراه (آنکس) غالبا از سلولهای اپیدرمی مجاور کوچکتر و نظم آنها را نیز در ترکیب کلی بافت نداشته ، بر حسب وضع قرار گرفتن آنها در اطراف استمات یا موقعیت آنها نسبت به سلولهای استماتی به تیپهای مختلفی تقسیم میشوند.
!انواع استماتها
اگر نقش استماتها تامین تبادلات گازی گیاه با محیط باشد، در این صورت آنها را ((استمات هوایی|استماتهای هوایی)) و اگر وظیفه آنها فقط دفع آب اضافی از گیاه باشد، آنها را ((استمات آبی|استماتهای آبی)) گویند.
!!اختصاصات استماتهای هوایی
استماتهای هوایی خاص پوشش اپیدرمی اندامهای هوایی نظیر ((برگ)) ، ساقههای سبز و قطعات ((گل)) و ((میوه)) هستند. جدار بخش مقعر سلولهای لوبیایی شکل استماتها ضخیم و به شدت کوتینی شده است. از اختصاصات استماتهای هوایی وجود ((کلروفیل)) فراوان در سیتوپلاسم آنها است و در زیر هر استمات هوایی حفره بزرگی به نام اطاق زیر روزنه که از یک طرف به روزنه مربوط بوده و از طرف دیگر به فضای بین سلولی و حفرههای میان بافتی مرتبط است، وجود دارد. وضع و موقعیت قرار داشتن استماتهای هوایی در بافت اپیدرمی گیاهان متفاوت و دارای اقسام زیر است.
*__استماتهای سطحی :__
استماتها با سلولهای اپیدرمی مجاور خود در یک سطح قرار دارند. مانند استماتهای اپیدرمی ((زنبق|برگ زنبق)) ، ((تره)) و بیشتر گیاهان نهانه دانه.
*__استماتهای برجسته :__
استماتها بالاتر از سلولهای اپیدرمی مجاور خود قرار داشته ، ایجاد برجستگی میکنند. در این حالت استماتها روی سلولهای همراه واقع هستند. نظیر استماتهای برجسته در اپیدرم برگ نوعی چمن از تیره ((گندم)). اگر در حالت فوق سلولهای همراه مضاعف شوند برجستگی آنها در سطح اپیدرم زیادتر میشود، مانند استماتهای برجسته در ((کدو|دمبرگ کدو)).
*__استماتهای عمقی :__
این استماتها در سطحی پایین تر از سلولهای اپیدرمی و در زیر سلولهای همراه واقع هستند. مانند استماتهای برگ بازدانگانی نظیر تیره کاج و ((اورمک|ساقه اورمک)) از ((گروه کلامیدوسپرم)). چنانچه در این گیاهان سلولهای همراه مضاعف شوند، استماتها بیشتر در سطح اندام فرو رفته ، دهانه آنها نیز بوسیله ((مواد رزینی)) یا مومی مسدود میگردد.
*__استماتهای نهفته یا مخفی :__
نوعی استمات عمقی در فرورفتگی مخصوصی از ((بافت اپیدرم)) به نام ((کریپت)) هستند. کریپتها در سطح زیرین برگ و از فرورفتن اپیدرم در ((مزوفیل)) ایجاد میشوند. هر کریپت دارای تعدادی استمات و کرکهای تک سلولی حاصل از تغییر ((سلول اپیدرمی|سلولهای اپیدرمی)) است. ((کرک|کرکها)) در کریپت برگ ((گل خر زهره|خر زهره)) بطور متناوب با استماتها قرار داشته ، ولی در ((زعفران|برگ زعفران)) فقط در دهانه آن دیده میشوند. بطور کلی میتوانیم موقعیت استماتها را در چهار حالت یادشده فوق نوعی سازش گیاه با محیط به شمار آوریم.
!انتشار و پراکندگی استماتها
!!در گیاهان نهاندانه
پراکندگی استماتها در برگهای گیاهان نهاندانه با وضع استقرار برگ روی ساقه و زاویهای که با ساقه تشکیل میدهد، ارتباط دارد. در گیاهان دولپه که برگهای روی ساقه عموما حالت افقی دارند، استماتها بیشتر در سطح پشتی برگ و در جهت ((پارانشیم حفرهای)) دیده شده ، سطح رویی برگ اکثرا فاقد استمات است. در ((گیاهان تک لپهای)) به علت زاویه تند برگ با ساقه که اکثرا در امتداد آن قرار میگیرند، استماتها در هر دو سطح برگ انتشار داشته، تعداد آنها در دو سطح برگ تقریبا نزدیک به هم است. استماتها در ((گیاهان آبزی)) فقط در سطح رویی برگهای شناور وجود داشته ، برگهای غوطه ور فاقد آن هستند.
!!در گیاهان بازدانه
استماتها در برگ کاج و ((سدروس)) بطور منفرد و پراکنده انتشار داشته ، ولی در برگ ((آبیس)) و ((پن سرآ)) به صورت ردیفی هستند. گاهی ممکن است هر دو حالت ردیفی و منفرد در آن دیده شود. استماتها در کاجها در هر دو سطح برگ پراکندهاند و از این رو برگ کاج را ((آمفی استماتیک)) گویند. ولی در برگ ((لاریکس)) و پزو دوسوگا ، استماتها در یک سطح برگ قرار دارند و ((هیپو استماتیک)) نامیده میشوند.
!تراکم استماتها
تعداد استماتها در میلیمتر مربع را ((تراکم استماتی)) میگویند. تراکم استماتی در گیاهان مختلف متفاوت است. در ((گیاهان علفی)) تراکم آن معمولا کم و با اقلیم محیط زیست گیاه ارتباط کامل دارد. مثلا در برگ علفهای مناطق مرطوب تراکم استماتی ناچیز بوده ، در علفهای نواحی غیر مرطوب و تقریبا خشک حداکثر تراکم استماتی را دارند. تراکم استماتی در برگ هر گونه گیاهی تقریبا ثابت بوده تغییرات آن حد معینی دارد.
!استماتهای آبی
انشعابات نهایی گونههای برگ معمولا به کنارهها و یا به انتهای برگ در محیطی که دارای سلولهای ریز کروی و فاقد ((کلروپلاست)) به نام ((اپیتم)) ختم میشوند. اپیتم تا زیر اپیدرم امتداد داشته و به روزنه آبی منتهی میشود. مجموع اپیتم و روزنه آبی را ((بافت هیراتود)) میگویند. هر هیراتود ممکن است به یک یا چندین ((رگبرگ)) منتهی گردد.
!مباحث مرتبط با عنوان
*((آمفی استماتیک))
*((استمات آبی))
*((استمات هوایی))
*((بافت اپیدرمی))
*((بافت هیراتود))
*((تراکم استماتی))
*((سلول اپیدرمی))
*((سلول استماتی))
*((سیتوپلاسم))
*((کلروفیل))
*((کوتیکول))
*((گروه کلامیدوسپرم))
*((هیپو استماتیک))