شخصیت چیست؟
شخصیت یعنی « مجموعهای از رفتار وشیوههای تفکر شخص در زندگی روزمره که با ویژگی های بی همتا بودن ، ثبات (پایداری) و قابلیت پیش بینی» مشخص میشود. از این تعریف چندین نکته قابل استنباط است.
- بی همتایی و تفاوت :
شخصیت یک فرد بیهمتاست و در عین بعضی مشابهتها ، هیچ دو شخصیت یکسان و همسان وجود ندارد.
- ثبات داشتن (پایداری) :
اگر چه افراد در شرایط و محیطهای گوناگون در ظاهر رفتار متضاد و مختلفی دارند، ولی در طول زمان (مثلا چندین دهه) رفتار و واکنش و همچنین شیوه تفکر آنها دارای یک در ثبات نسبی دائمی است.
- قابلیت پیش بینی :
با توجه کردن و مطالعه رفتار و نوع تفکر اشخاص میتوان سبک رفتاری و تفکری افراد را با احتمال زیاد پیش بینی کرد. قابلیت پیش بینی رفتار با «ثبات در رفتار» رابطه متقابل دارد.
اختلال شخصیت چیست؟
- آیا تابحال کسی را دیدهاید که در برابر یک انتقاد ساده ، واکنش خشمگینانه شدیدی داشته باشد؟
- آیا از خود پرسیدهاید که چرا بعضی افراد انواع مختلف «خال کوبی» را روی پوست خود دارند؟
- چرا بعضی افراد برای خود بعضی افراد برای خود ، خانواده و ... برنامه ریزی سختگیرانه دارند بصورتی که شرایط بحرانی هم حاضر به تغییر آن نیستند؟
شخصیت میتواند سازگار و یا ناسازگار باشد. «ناسازگاری» زمانی مطرح میشود که افراد قادر نباشند تفکر و رفتار خود را با محیط و تغییرات آن تطبیق دهند. سازگاری یا عدم سازگاری ارتباط نزدیکی با «انعطاف پذیری» دارد. یک شخصیت سالم با وجود ثبات و پایداری به میزانی از انعطافپذیری بهره میبرد اما افراد ناسازگار در برخورد با موقعیتهایی که واکنش به آنها مستلزم تغییرات و تصمیمات جدید است، تفکر و رفتار انعطاف ناپذیری از خود بروز میدهند، بنابراین اختلال شخصیت یعنی «رفتارهای ناسازگار و انعطاف ناپذیر در برخورد با محیط و موقعیت ها»
روش تشخیص اختلالات شخصیت چگونه است؟
- موقعیت ماشه چکان longleftarrow پاسخ : اگر ماشه تفنگی را بچکانیم پاسخ آن شلیک گلوله خواهد بود. برای فرد دچار اختلال شخصیت در مو قعیتی که برایش استرسزا (تحریک کننده) است، قرار گیرد پاسخ (رفتار ناسازگار) نیز بدنبال آن ظاهر خواهد شد. این مطلب که چه موقعیتی برای فرد استرسزا است، بستگی به تفسیر فرد از موقعیت دارد. انواع موقعیتهایی که در بروز تفسیرهای استرسزا و تحریک کننده موثر هستند عبارتند از :
- موقعیتهای خانوادگی و جنس
- موقعیتهای اجتماعی مثل گروههای ورزشی و مذهبی
- موقعیتهای کاری و شغلی
- حضور مشکل بصورت مادام العمر (تمایل به تکرار) :__ الگوی ماشه چکان longleftarrow پاسخ در سراسر عمر فرد دچار اختلال شخصیت مکررا خودنمایی میکند. بدین معنی که هر وقت یکی از موقعیتهای «ماشه چکان» (از نظر فرد) حظور داشته باشد «پاسخ» نیز ظاهر خواهد شد و این وضعیت در طول عمر فرد بدون ملاحظات زمانی و مکانی به دفعات تکرار میشود. هر چه تعداد این تکرار در طول زمان بیشتر باشد، نشانگر شدت و عمق اختلال خواهد بود.
آیا تشخیص اختلال شخصیت در فرد آسان است؟
تشخیص و فاصله گذاری بین
شخصیت سالم و ناسازگار (دارای اختلال) در یک فرد کار دشواری است. این تشخیص نیازمند متخصص با تجربه است که بتواند «موقعیتهای ماشه چکان longleftarrow پاسخ» در طول عمر فرد شناسایی کند. افراد زیادی وجود دارند که دچار یکی از
انواع اختلالات شخصیت میباشند ولی هیچ وقت تشخیص داده نمی شوند این دشواری به دو علت است.
- واکنش «ماشه چکان پاسخ» در موقعیتها و محیطهایی بروز میکند که فرد تفسیری استرسزا (تحریک کننده) از آن موقعیت و محیط داشته باشد و تا زمانی که چنین تفسیری در ذهن فرد نباشد رفتار و واکنش او سالم و بهنجار خواهد بود.
- برخلاف مشکلاتی نظیر «اضطراب و افسردگی و ... این افراد هیچ آگاهی از مشکل شخصیتی خود ندارند چون اختلال جزئی از شخصیت شان است یعنی قسمت ناسازگار و سازگار متحدا یک شخصیت را تشکیل میدهند. این عدم آگاهی باعث میشود که رفتار ناسازگار همانند رفتار سازگار مقبول فرد باشد و نصیحتها و ابراز نارضایتیهای اطرافیان نیز سودی نخواهد داشت و در مقابل خودشان به «دروغ گویی ، تهمت زدن ، تحقیر کردن و توطئه» متهم میشوند.
- عوامل زیست شناختی :
- نقش وراثت (ژنتیک) :
نقش عوامل ژنتیک در تحقیقات متعددی بررسی شده است. برای مثال تحقیقی در امریکا بر روی پانزده هزار زوج دوقلو نشان داد که میزان ابتلا به اختلالات شخصیت در بین افراد دوقلو بیشتر از تک قلو است. نتایج نشان میدهد که اگر یکی از دوقلوها دچار اختلال شخصیت شود احتمال دچار شدن ان یکی نیز بسیار بیشتر از افراد عادی است. همچنین بعضی مطالعات نشان دادهاند که اگر یکی از پدر و مادر دچار اختلال شخصیت باشد احتمال دچار شدن فرد دیگری از همان خانواده به آن اختلال بیشتر از افراد جامعه است.
- عوامل بیو شیمیایی و هورمونی :
نتایج بعضی از تحقیقات موید این مطلب است که تغییراتی در سطح و میزان ترشح هورمونهای غدد داخلی وجود دارد. برای مثال سطح هورمون آندروژن و تستوسترون (دو نوع از هورمونهای جنسی مردان) در خون افراد پرخاشگر بیشتر از افراد غیر پرخاشگر است و این بدین معنی است که بعضی از رفتارهای پرخاشگرانه افراد «ضد اجتماعی» احتمالا ناشی از افزایش سطح این دو هورمون در خونشان است. همچنین تغییراتی در ترشح اندروفین ، سرتونین و دوپامین (سه نوع انتقال دهنده عصبی در مغز) در انواع اختلالات شخصیت دیده میشود ولی تحقیقات در این مورد همچنان ادامه دارد.
- عوامل روانی – خانوادگی :
عوامل روانی – خانوادگی نقش بسزائی در تشکیل و تکوین شخصیت (چه سالم چه ناسالم )افراد دارد. یکی از کسانی در این نظریه پردازی کرده است؟ «زیگموند فروید» بنیان گذار روان کاوی است. از دیدگاه روان کاوی اختلالات شخصیت ناشی از مجموعهای عوامل ناخود آگاه است که ریشههای آن را باید در پنج سال اول زندگی فرد جستجو کرد. بعضی از عوامل زمینه ساز عبارتند از «عدم توجه پدر و مادر به کودک ، سن و روش جداسازی کودک از شیر مادر ، شیوه آموزش آداب نظافت و تخلیه ، شیوه برخورد و پاسخگویی پدر و مادر به سوالات و کنجکاوی کودکان در موضوعات جنسی و جنسیت»
- عوامل اجتماعی – فرهنگی :
این عوامل جزئی جدایی ناپذیری از شخصیت فرد است چون انسان موجودی اجتماعی است و در اجتماع رشد میکنند. تحقیقات نشان دادهاند وقوع رفتارهایی مانند «دزدی ، تجاوز ، بد مستی ، قتل» در محلات با طبقه اجتماعی و فرهنگی پایین بسیار بیشتر از محلات با طبقه اجتماعی و فرهنگی بالاست. رفتارهایی که در اختلال شخصیت ضد اجتماعی دیده میشود. (نتایج این تحقیقات بازدید همراه است). همچنین در جوامعی که عدم اعتماد به یکدیگر در آن تبلیغ میشود و یا روابط ، صحبتها و نوع اعتقادات افراد بشدت کنترل میشود. امکان بیشتری وجود دارد که افراد با اختلال پارانوئید (سوء ظن شدید) رشد کنند. همچنین است وضع فرهنگهایی که پرخاشگری را تشویق و تبلیغ میکنند.
طبقه بندی اختلالات شخصیت
دهمین چاپ طبقه بندی بین الملی بیماریها و مسائل بهداشتی وابسته (ICD-10) که در سال 1992 منتشر شد اختلالات شخصیت به این ترتیب طبقه بندی میکند:
- طبقه بندی انجمن روانپزشکان آمریکا: چهارمین چاپ راهنمایی تشخیص و آماری اختلالات روانی (DSMIV) که در سال 1994 منتشر شده اختلالات شخصیت را در محور «II» کد گذاری می کند.
میزان شیوع اختلال شخصیت
- شیوع در جمعیت کلی :
میزان شیوع اختلال شخصیت در کل جمعیت حدود 4 تا 6 در صد برآورد شده است. اگر چه در بین انواع مختلف شخصیتی تفاوتهای معنی دار وجود دارد برای مثال برآوردها برای اختلال پارانوئید حدود (0.5 تا 2.5 درصد) است در حالی که برای اختلال اجتنابی بین (1 تا 10 درصد) اعلام شده است
- شیوع در بین دو جنس :
درمیزان شیوع اختلال شخصیت بین دو جنس تفاوت های معنیدار دیده می شود برای نمونه در حالی که طبق برآوردهاا صداجتماعی واختلال وسواسی- جبری در مردان بیشتر از زنان است اختلال مرزی نمایشی و وابسته در زنان بیشتر از مردان (گاهی 2 برابر مردان) است.
درمان اختلال شخصیت
- روان درمانی :
روشی است که روانشناسان بالینی یا مشاور با استفاده از اقدامات «نیرو دارویی» اقدام به درمان اختلال می نماید و شامل انواع مختلفی است از قبیل «روان کاروی ، شناخت درمانی، رفتار درمانی ، گروه درمانی ، آموزش مهارت های اجتماعی و... هدف از روان دمانی آموزش رفتارهای جدید همراه با اسجاد خودآگاهی و بینش در مراجع (دروانجو) نسبت به رفتار خود و اثر آن بر فرد و جامعه است. در درمان اختلال شخصیت الویت با روان درمانی است.
- درمان دارویی :
در کنلار روان درمانی مواقعی وجود دارد که لازم است از دارو نیز استفاده شود تا فرآیند درمان تسهیل شود دارو درمانی زیر نظر روان پزشک اعمال می شود و میزان و تعداد مصرف را او تعیین می کند. داروهای مورد استفاده برای درمان این اختلال بطور غیرمستقیم اثر خود در اعمال می کنند. برخی از گروهها دارویی مورد استفاده عبارتند از: ضد اصطرابها ، ضد افسردگیها ، ضد جنونها