V{maketoc}

! تعریف ((جریان الکتریکی)) :

جریان الکتریکی فرایند حرکت بارها در جسم است. وقتی که بین قسمت های آن جسم اختلاف پتاسیل وجود دارد. یعنی از حرکت حاملین بار جریان الکتریکی تشکیل می شود. البته منشا حاملین بار که سازندگان جریانند، می تواند به کلی متفاوت باشد.

! ((حاملین بار)) و منشا جریان الکتریکی:

در اغلب موارد وقتی که حاملین بار از اجسام متفاوت می گذرد، جریان الکتریکی ایجاد می شود.که حاملین بار عبارتند از:

*__((یون)) ها:__
یعنی ((مولکول)) ها یا ((اتم)) هایی که به طور مثبت یا منفی باردار شده اند. در این حالت گفته می شود جسم رسانندگی یونی دارد. یا به عبارتی سازکار ((رسانش یونی)) است.

*__((الکترونهای آزاد)):__
این الکترونها یا در ((شبکه بلورین فلزات)) حضوردارند. و یا در ((سیستم ها یونیزه)) که در کنار حاملین بار یونی حضور دارند. مانند ((تجزیه الکترولیت|الکترولیت)) ها ( ((پیل شیمیایی)) ) در این مورد رسانندگی الکترونی داریم ((«رسانش الکترونی))).

*__یونها و الکترونهای آزاد :__
در برخی موارد حاملین بار هم ((یون)) ها هستند و هم ((الکترونهای آزاد)) ، در چنین حالتی در مجموعه ، رسانندگی ترکیبی یونی و الکترونی وجود دارد. که حاملین به طور هم زمان در امر رسانندی نقش دارند.

*__((حفره)) ها :__
در ((اجسام نیم رسانا|نیم رساناها)) الکترونی که کنده می شود، جایش خالی می ماند که در نقش بار مثبت عمل می کند. و همانند رسانندگی یونی ، به عنوان حامل بار عمل می کند که به چنین رسانندگی ، رسانندگی حفره ای گویند ((«رسانش حفره ای))).

در همه موارد رسانندگی اعم از یونی ، الکترونی و حفره ای ، جابه جایی ذرات باردار الکتریکی به طور مستقیم مشاهده نمی شود. ولی ((جریان الکتریکی)) پدیده های گوناگونی را باعث می شود، که با بار های ثابت روی نمی دهند. وجود جریان را همیشه می توان با این پدیده ها و اثر های همراه آشکار کرد.

! پدیده های بارز جریان الکتریکی :

* اگر یک ((لامپ رشته ای)) را به یک باتری وصل نماییم، پدیده های زیر مشاهده می شوند :

رشته لامپ بر افروخته می شود و شروع به ((تابش)) می کند. این به آن معناست که جریان ، رسانایی را که از آن می گذرد، گرم می کند. یعنی جریان الکتریکی اثر گرمایی یا حرارتی ایجاد می کند.

باید توجه داشت که نه فقط رشته لامپ بلکه تمام رساناهای دیگر نیز گرم می شوند. ولی گرمای آنها کمتر محسوس است. از این قابلیت جهت تولید ((اتو)) ، ((سماور برقی)) ، ((انواع چراغ های هیتر)) و سایر وسایلی که در آنها از مکانیزم تبدیل ((انرژی الکتریکی)) به حرارتی استفاده شده باشد ، استفاده می شود.

*یک مدار ساده ای بسته و یک ((کلید کنترل)) به آن اضافه می کنیم و یک ((عقربه مغناطیسی)) را در داخل ((مدار الکتریکی|مدار)) بدون اتصال به مدار می گذاریم. پدیده زیر مشاهده می شود :

تا وقتی که کلید بسته است عقربه مغناطیسی از محل اولیه اش منحرف می شود و وضعیت جدیدی به خود می گیرد . یعنی جریان الکتریکی ((اثر مغناطیسی جریان الکتریکی|اثر مغناطیسی)) ایجاد می کند . ایجاد جریان در ((سیم پیچ)) ها به توسط جریان متغیر و تولید ((جریان الکتریکی القایی)) از نتایج این اثر می باشد .

از این قابلیت کابردهای وسیعی شده است از آن جمله : ((آهنربای الکتریکی)) ، ((ترانسفورماتور))ها ، ((بلندگو))ها و سایر وسایلی که در آنها ((میدان مغناطیسی)) و ((جریان الکتریکی)) با هم حضور پیدا می کنند.

*تجزیه مولکول آب به وسیله جریان الکتریکی ( عمل ((تجزیه الکترولیت|الکترولیز)) آب ) که آنرا به اتمهای تشکیل دهنده اش ((هیدرون)) و ((اکسیژن)) تجزیه می کند، نشان می دهد که :

جریان الکتریکی ((اثر شیمیایی جریان الکتریکی|اثر شیمیایی)) ایجاد نمی کند، آزمایش نشان می دهد که اثر شیمیایی جریان در تمام رساناها دیده نمی شود. از طرفی در محلول های ((اسید سولفوریک)) ، ((نمک معمولی)) ، ((شوره)) و بسیاری از اجسام دیگر ، جریان الکتریکی باعث تجزیه جسم به اجزایش می شود . از این رو رساناهای الکتریکی به دو دسته تقسیم می شوند :


**نوع اول رساناهایی هستند که در آنها جریان الکتریکی باعث اثر شیمیایی نمی شود (مانند ((فلزات)) و ((ذغال))).


**نوع دوم رساناهایی هستند که با جریان الکتریکی به اجزای تشکیل دهنده تجزیه می شوند. الکترولیت اصطلاح دیگر رساناهای نوع دوم است. و پدیده تجزیه جسم به وسیله جریان ((تجزیه الکترولیت|الکترولیز)) نامیده می شود.

! اثر های ویژه جریان الکتریکی :

رسانایی که جریان از آن عبور می کند بسته به خواصش ممکن است به میزان کمتر یا بیشتری گرم شود. مثلا" ((تنگستن|رشته لامپ)) به شدت گرم می شود
( بالای 1500 درجه سانتیگراد ). در حالی که سایر سیم ها در همان مدار به مقدار ناچیزی گرم می شوند .

بعضی ((فلزات)) نظیر ((سرب)) می توانند به حالتی تغییر شکل دهند که در آن حالت عملا" با عبور جریان گرم نمی شوند. پس ((اثر گرمایی جریان الکتریکی)) به خواص رسانا بستگی دارد. از طرفی دیگر ((اثر مغناطیسی جریان الکتریکی)) در همه موارد مشاهده می شود و به خواص رسانا بستگی ندارد.

((عقربه مغناطیسی)) که موازی رسانای حامل جریان قرار گرفته باشد همیشه بدون توجه به خواص رسانا منحرف می شود. کاربرد این پدیده در ساخت ((لامپ جیوه)) است که در پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد. البته با قرار دادن لامپ جیوه در لوله شیشه ای ناظران را از اثر زیانبار ((تابش فرابنفش)) دور می کنند. بنابر این اثر مغناطیسی جریان الکتریکی را باید شاخصترین اثر جریان در نظر گرفت. در این موارد ((فارادی)) نوشته است که : "اثر دیگری وجود ندارد که شاخصتر از ((اثر مغناطیسی جریان الکتریکی)) باشد."

! مباحث مرتبط با عنوان:

*((جریان الکتریکی))
*((حاملین بار))
*((یون)) ، ((حفره))
*((رسانش یونی))
*((الکترونهای آزاد))
*((شبکه بلورین فلزات))
*((سیستم ها یونیزه))
*((تجزیه الکترولیت)) یا ((تجزیه الکترولیت|الکترولیز))
*((پیل شیمیایی))
*((رسانش الکترونی))
*((اجسام نیم رسانا))
*((رسانش حفره ای))
*((لامپ رشته ای))
*((انواع چراغ های هیتر))
*((انرژی الکتریکی))
*((مدار الکتریکی))
*((اثر گرمایی جریان الکتریکی))
*((اثر مغناطیسی جریان الکتریکی))
*((اثر شیمیایی جریان الکتریکی))
*((جریان الکتریکی القایی))
*((آهنربای الکتریکی))
*((ترانسفورماتور))
*((بلندگو)) ، ((لامپ جیوه))