در خانواده‌‌ای مذهبی و پاک در 24 جمادی‌الثانی 1312 هـ . ق/ 1273 هـ . ش طفلی پای به جهان می‌گذارد و پدر و مادر نام او را محمد علی می‌گذارند. تولد این مولود مبارک در شهر ارک اتفاق افتاد. وی از همان ایام کودکی علاقه‌ی عجیبی به تحصیل و یادگیری از خود نشان می‌داد. ولی او با این شور و شوق تا یازده سالگی به دلایلی نمی‌تواند تحصیل کند. ایشان بعد از فراگیری خواندن و نوشتن به راهنمایی آقای عماد در خدمت مرحوم سید جعفر ششی حاضر شد و مشتاقانه ادبیات و قسمتی از دروس حوزه را نزد وی آموخت. پس از وفات استادش سید جعفر در محضر اقا سید محمد تقی خوانساری حاضر شد و مقداری از دروس سطح را نزد وی فراگرفت. نزد سلطان العلما شرح منظومه حاج ملا هادی سبزواری را در حکمت متعالیه تحصیل کرد. یکی دیگر از استاتید وی حضرت آیت‌الله آقا سید نورالدین اراکی است. دیگر اساتید ایشان عبارت بودند از حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه‌ی علمیه‌ی قم و آیت‌الله سید محمد تقی خوانساری، همدرسان ایشان نیز عبارت بودند از حضرت آیت‌الله العظمی امام خمینی که عشق و علاقه‌ی آیت‌الله اراکی به ایشان بالاتر از آن است که در بیان و قلم آید، آیت‌الله حاج سید احمد خوانساری که آشنایی آیت‌الله اراکی با ایشان در اراک در محضر درس حاج شیخ‌ عبدالکریم حائری صورت گرفت. شیوه‌ی تدریس آیت‌الله اراکی مرجع بزرگ شیعه در طول بیش از 35 سال اینگونه بود که پیچیده ترین مباحث علمی را با گفتاری شیوا و بیانی زیبا مطرح و آن‌ها را به آسانی تفهیم می‌کرد. شاگردان ایشان عبارت بودند از:
1- شهید مهدی شاه آبادی
2- شیخ محمد تقی ستوده
3- شیخ رضا استادی تهرانی
4- شیخ علی پناه اشتهاردی
5- آقای صلواتی
6- شیخ علی رضا الهی (داماد آیت‌الله اراکی، شیخ محی‌الدین حائری شیرازی امام جمعه‌ی شیراز) و …
تألیفات ایشان عبارتست از تقریرات بحث مرحوم آیت‌شیخ‌محمد سلطان العماء اراکی، تقریرات درس فقه حاج شیخ‌‌ عبدالکریم حائری، حاشیه بر الاصول، حاشیه عروه الوثقی، کتاب النکاح، الطلاق و چند کتاب دیگر. اقدامات سیاسی ایشان نیز عبارت است از مشارکت در تاسیس حوزه‌ی علمیه قم، اقامه‌ی نماز جمعه که ایشان فتوای وجوب عینی داده‌اند، همگامی با انقلاب اسلامی، حمایت از دفاع مقدس، تنفیذ احکام صادر شده از سوی امام خمینی و مرجعیت.
ایشان از تقدم کسی و تأخر خود ناراحت نمی‌شد، تواضع و فروتنی به استادان خود نشان می‌داد، زندگی توأم با قناعت و زهد و سادگی داشتند، در تهذیب اخلاق نیز زبانزد بود. حضرت‌آیت‌الله اراکی بعد از یک قرن عمر با برکت در اول آبانماه 1373 با بروز یک ضایعه عروقی در بیمارستان بستری شد و پس از یک ماه و اندی عاقبت حدود ساعت 23 شب سه شنبه 8 آذر ماه 1373 مصادف با 25 جمادی الثانی 1415 پس از یک قرن وارستگی کالبد تن را شکست و ندای ارجعی را لبیک گفت.



شیخ محمد على اراکى
( 1312 ـ 1415 هـ. ق )
ولادت :
او در 24 جمادى الثانى 1312 هـ. ق در اراک دیده به جهان گشود. پدرش شیخ احمد آقا، مشهور به میرزا آقا فراهانى از علماى مشهور آن سامان بود. مادرش نیز از نوادگان امامزاده سید حسن واقف است.

تحصیلات :
وى پس از یادگیرى خواندن و نوشتن، در نوجوانى وارد حوزه علمیه اراک شد و مقدمات علوم اسلامى و دروس سطح را در آنجا فرا گرفت و تا سال 1340 هـ. ق در زاد گاه خود مشغول تحصیل بود و براى ادامه تحصیل به قم هجرت نمود و بعد از کسب فیض از محضر بزرگان آن حوزه به مقام شامخ مرجعیت رسید.

اساتید :
شیخ محمد على اراکى از محضر اساطینى چون : استاد سید جعفر شیثى ، سید محمد تقى خوانسارى ، شیخ محمد باقر اراکى معروف به سلطان آبادى ، شیخ آقا نور الدین اراکى و شیخ عبدالکریم حائرى یزدى کسب علم نموده است.

تدریس :
شیخ محمد على اراکى در طول بیش از 35 سال تدریس در حوزه علمیه قم ، پیچیده ترین مباحث علمى را با گفتارى شیوا و بیانى رسا مطرح مى کرد. از ویژگیهاى درس ایشان پرهیز از تکرار و زیاده گویى بود. کلام را گزیده و پر معنى اداء مى کرد. اعتقادشان بر این بود که طالب علم باید قبل از حضور در درس ، مطالعه نماید.شیخ محمد على اراکى پس از وفات سید محمد تقى خوانسارى به درخواست شمارى از شاگردان او، به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. بسیارى از استادان بر جسته حوزه علمیه قم و مسئولان نظام جمهورى اسلامى سال ها از محضر ایشان کسب فیض نمودند.

تألیفات :
مرجع بزرگ تقلید شیعیان در طول عمر پر برکت خویش، کتاب هائى در علم فقه و اصول نوشته اند که آثار ایشان عبارتند از :
1 ـ تقریرات بحث مرحوم شیخ محمد سلطان العلما اراکى.
2 ـ تقریرات درس فقه شیخ عبدالکریم حائرى.
3 ـ تقریرات درس اصول فقه شیخ عبدالکریم حائرى (3 دوره ).
4 ـ حاشیه بر (درر الاصول) مرحوم شیخ عبدالکریم حائرى.
5 ـ تقریر درس فقه سید محمد تقى خوانسارى کتاب الطهارة.
6 ـ حاشیه العروة الوثقى.
7 ـ شرح مفصل العروة الوثقى ـ باب طهارت.
8 ـ توضیح المسائل.
9 ـ مناسک حج .
10 ـ رساله استفتائات .
11 ـ مقدمه بر تفسیر (القرآن و العقل ).
12 ـ کتاب النکاح و الطلاق.

گفتار بزرگان :
مرحوم حاج احمد شیرازى در مورد ایشان چنین مى گوید : خداوند به تو (یعنى به شیخ محمد على اراکى )سه نعمت بزرگ عنایت کرده که به احدى نداده است : یکى استادى خداوند به شما داده که به احدى نداده ( منظورشان مرحوم حـاج شیخ عبدالکریم حائرى بوده است ) و نیز یک پدرى هم به شما داده است که به احدى نداده, خداوند عیالى به شما داده که به احدى نداده است (از فضل و تقوى ).
استاد محمود شاهرخى، از شاعران شهیر انقلاب درباره دیدارش با شیخ محمد على اراکى مى گوید : در خلال شبهاى شعر فیضیه به محضرشیخ محمد على اراکى مشرف شدیم چه دیدارى ! سخت بهجت خیز و عبرت انگیز! دیدار مردى بزرگ که آثار گذشت زمان بر سیماى مبارکش پدیدار بود و انوار معرفت از پیشانى روشنش ساطع . او مظهر و جلاى روحانیت سخت کوش شیعه مى باشد. در اتاقى محقر و ساده تر از ساده ، آن بزرگ را دیدار کردیم که با ضعف مفرط مزاج ، لباس رسمى پوشیده و بر روى چهار پایه اى استقرار یافته بود. پس از به جاى آوردن معارفه، آن بزرگ سخنانى مبسوط و ممتع و مواعظى رسا و بلیغ ایراد کرد که همگان را سخت متأثر ساخت، که از غایت شور و تأثیر بیانات ایشان اکثر حاضران اشک از دیدگان جارى ساختند. مکرر به ابیاتى از عارفان صاحبدل، از جمله شیخ شیراز و شیخ شبسترى و شیخ بهایى استشهاد و استناد مى فرمود و خود مى گریست.

خصوصیات اخلاقى :
شیخ محمد على اراکى به عبادت خیلى اهمیت مى داد. قبل از اذان صبح بیدار مى شد، و یک جزء قرآن مى خواند در ماه رمضان روزانه سه جزء قرآن مى خواند. در نافله هاى شبهاى جمعه، در قنوت، دعاى کمیل مى خواند.
وقتى به ایشان پیشنهاد کردند که نماز جماعت را به خاطر افراد کهنسال و مریض، زیاد طول ندهید. فرمودند : از من پیرتر و ضعیف تر، در نماز کسى هست ؟!
او محضر گرم و با صفا, سخنان عالمانه و حکمت آمیز داشت.

مرجعیت :
پس از رحلت حضرت امام (ره) در سال 1409 هـ. ق, بویژه پس از رحلت حضرت آیة اللّه گـلپایگانى (ره) یک حالت خاص در جامعه اسلامى پیش آمد که مـى تـوان از آن وضـع مـوجـود بـا عبارت خلا مرجعیت متمرکز و جا افتاده تعبیر آورد چون اغلب مـجـتـهـدیـن و مـدرسـین محترم در شرایط خاص تساوى شأن و شهرت قرار داشتند, انتخاب و گزینش یکى و تقدیم یکى بر دیگرى خالى از اشکال و عارى از نقص نبود.
جـامـعـه مـدرسین حوزه علمیه قم, بیش از هر نهاد دیگر, مرجعیت ایشان را مطرح ساختند, و بر اساس این گزینش , تبلیغات را آغاز نمودند در پى این اقدام بود که برخى از وزنه هاى علمى حوزه مطالب و گفتگوهایى را انجام دادند.
در این گفتار به برخى از خصوصیات و ویژگیهاى معظم له اشاره شده است.
1 ـ حـضـور علمى و فقاهت تام.
2 ـ تـقـوى, عـدالـت و وارستگى.
3 ـ مـرجعیت مایه هراس دشمنان و امید دوستان.
4 ـ توحید در ترس : آنـکـه مـى ترسد و فقط از خداى سبحان مى ترسد, نظیر امام راحل (ره) او در زمـان غـیـبـت جـاى امام مى نشیند و این وصف انبیا و اولیا است ذات اقدس اللّه در سوره مبارکه احـزاب, انـبیا و مبلغان الهى و پیام آوران حق را چنین وصف مى کند.

فعالیت :
اقدامات اجتماعى و سیاسى :
1 ـ مـشـارکـت در تـأسیس حوزه علمى قم.
2 ـ اقامه نماز جمعه .
3 ـ امامت جماعت .
4 ـ همگامى با انقلاب اسلامى .
5 ـ حمایت از دفاع مقدس .
6 ـ تأیید و تقویت رهبرى بعد از رحلت امام .
7 ـ پیامها در مقاطع حساس .

وفات :
مرحوم شیخ محمد على اراکى پس از یک قرن و اندى عمر توأم با وارستگى و قداست, در اول آذر ماه سال 1373 هـ. ش مطابق با 1415 هـ. ق بـا بـروز یـک عـارضه عروقى در بیمارستان شهید رجایى تهران نداى (ارجعى الى ربک ) را لبیک گفت و انـبـوه مـقلدان و پیروان خود را در غم و اندوه فرو برد با اعلام خبر ارتحال آن مرجع عالیقدر تمام بلاد ایران اسلامى عزادار شده و یکسره به سوگوارى پرداختند و بعد از تشییع با شکوهى پیکر پاک آن فقید فرزانه را در حرم مطهر حضرت معصومه در قم به خاک سپردند.