زندگینامه
بوزجان نامی فارسی است و نام یکی از آبادیهای خراسان بوده که بر سر راه یکی از مسیرهای جادهی تجارتی و فرهنگی ابریشم قرار داشته است. مکانی پر رونق با فرهنگهای گوناگون محسوب میشده است. ابوالوفای بوزجانی در آن آبادی دور افتاده به کسب علم میپردازد و در سنین جوانی برای تکمیل معلومات خود به کشورهای دیگر هجرت میکند. تاریخ قرن چهارم هجری نشان میدهد که بوزجان بر سر راه نیشابور و هرات واقع بوده است و مردم آن بیشتر به کشت و زرع اشتغال داشته و کرباسهای مرغوبی نیز تولید میکردند. ابوالوفا محمد ابن یحیی ابن اسماعیل بوزجانی یکی از مفاخر علمی ایران و از بزرگترین ریاضیدانان و منجمان دورهی اسلامی است. به گفتهی ابن ندیم این مرد نامی و روز چهارشنبه اول ماه رمضان سال 328 هـ .ق در شهر بوزجان متولد شد. ابوالوفا در نوجوانی با کنجکاوی خاصی به پدیدههای پیرامون خود توجه میکرد و دلش میخواست به خرد راز حرکت و ارتباط آنها پی ببرد. عطش دانستن در سنین نوجوانی او را وادار میساخت تا به دنبال جواب سئوالهای خود پی در پی نزد استادان مختلف برود و صبوری کند. او ثمرهی زحمات، خستگی ها و بی خوابی هایش را همان سنین جوانی به دست آورد در علم حساب و هندسه سر آمد دیگران شد و نگاه بسیاری از بزرگان را به خود جلب کرد. و در همان ایام به کار صد شبانه پرداخت و محاسباتش را گردآوری کرد. ابوالوفای جوان که در طلب علم و دانش زمان خود بیتابی میکرد، پس از آنکه از محضر استادان خود در بوزجان سیراب شد به فکر مهاجرت افتاد. روح سرکش و ذهن کنجکاوش فضای علمی بزرگتر و امکانات گستردهتری را میطلبید تا بتواند یافتههایش را نشان دهد و به کاربرد. ابوالوفای جوان با آنکه با زبان عربی آشنایی نداشت تصمیم گرفت سختی را به جان بخرد و برای کسب علم و نشان دادن توانایی ذهنی خود به طرف بغداد حرکت کرد. در حدود سال 348 هـ .ق زادگاهش را ترک و به همراه کاروانی که بار فراوانی از کرباس داشت به سمت بغداد حرکت کرد. نبوغ بوزجانی به عنوان یک مهندس این بوده که مطالب مهم و پیچیده را به شکلی ساده و قابل فهم در اختیار دیگران قرار میداد. کتاب «اعمال هندسیظ اثر بوزجانی، احتیاج به صنعتگران مختلف برای فهم محاسبات دقیق هندسی را بر طرف کرد. این کتاب از نظر ریاضیدانان، بدیع ترین و جالبترین اثری است که در دورهی اسلامی دربارهی هندسة کاربردی پدید آمده است. از کارهای جالب او ترسیمهای مختلف هندسی به وسیلهی خط کش و پرگار است. او در بغداد راه به محافل علمی برد و به سرعت توانایی خود را در محاسبات ریاضی نشان داد. رهاورد این تلاشها، انتخاب او برای امور دیوانی و ثبت و محاسبات مالی حکومت بود. همچنین در شهر بغداد سرپرستی بزرگترین بیمارستان را به عهدهی او گذاشتند. علاوه بر این به پژوهشهای نجومی و ستاره شناسی نیز مشغول بود. شرفالدوله از امیران آل بویه رصد خانهی بزرگ و مجهزی در بغداد تاسیس کرد و از ابوالوفا در تأیید یافتههای علمی کمک گرفت. علاوه بر این نوشتن کتابهای متعدد دربارهی حساب و هندسه و مثلثات نشانی از پشتکار اوست. پژوهشهای نجومی بوزجانی در ناحیهای در بغداد به نام باب البتن بوده است. یکی از مهمترین فعالیتهای نجومی بوزجانی همکاری مشترک او با ابوریحان بیرونی در رصد ماه گرفتگی بوده است. در کتاب «اعمال هندسی» او مطالب سودمندی برای کار معماران و صنعتگران دیده میشود. او در کتاب «مجسطی» خود که از آثار ارزشمند این هندسه دان ماهر است به توضیح تلاشهای خود پرداخته است. بخش مهمی از این کتاب دربارهی علم مثلثات است. سرانجام ابوالوفای بوزجانی در سال 388 در شهر بغداد فوت کرد.
سال شمار زندگی
328 هـ . ق تولد در شهر بوزجان
348 هـ . ق مهاجرت به شهر بغداد
368 هـ . ق فعالیتهای مهم رصدی در باب البتن بغداد/ تألیف کتابهای مهم در زمینة ریاضی، هندسه، مثلثات و نجوم/ انجام امور دیوانی، ثبت و محاسبات امور حکومتی/ سرپرستی بزرگترین بیمارستان بغداد
387 هـ . ق همکاری مشترک با ابوریحان بیرونی در زمینهی رصد ماه گرفتگی
388 هـ . ق وفات در شهر بغداد