مفاهیم کلی
دستگاه عصبی همراه
دستگاه غدد درون ریز ، بیشتر وظایف کنترلی بدن را بر عهده دارد. بطور کلی دستگاه عصبی ، فعالیتهای سریع بدن مثل انقباضات عضلانی ، وقایع احشایی دارای تغییر سریع و حتی میزان ترشح برخی از غدد درون ریز را کنترل می‌کند. دستگاه عصبی از نظر پیچیدگی اعمال زیادی را انجام می‌دهد. این دستگاه به واقع ، میلیونها ذره اطلاعاتی را از اعضای حسی مختلف دریافت می‌کند و بعد با در نظر گرفتن مجموعه آنها ، پاسخی که بدن باید بدهد، مشخص می‌کند. طرح کلی دستگاه عصبی شامل دو قسمت مرکزی و محیطی می‌شود و خود محیطی به دو قسمت گانگلیونها و اعصاب محیطی تقسیم می‌شود.
دستگاه مرکزی اعصاب
دستگاه اعصاب مرکزی ، قسمتی از دستگاه عصبی است که در درون محفظه‌ای استخوانی (
استخوان جمجمه و
ستون مهره‌ها) قرار گرفته و شامل
مغز و
نخاع می‌باشد. از نظر ساختمانی ، در سیستم اعصاب مرکزی ، دو قسمت به نامهای ماده سفید و ماده خاکستری قابل تشخیص می‌باشد.
ماده سفید ، بخشی که حاوی رشته‌های عصبی و سلولهای گلیال می‌باشد.
عمده رشته‌های ماده سفید از نوع میلین‌دار می‌باشند و علت سفید دیده شدن آن نیز ، همین امر است. و
ماده خاکستری ، بخشی است که حاوی جسم سلولی نورونها و سلولهای گلیال می‌باشد. نورونهای سیستم اعصاب مرکزی از نظر شکل ، اندازه ، تعداد و طول زوایدشان بسیار متنوعند.
دستگاه اعصاب مرکزی شامل قسمتهای زیر می‌باشد.
طناب نخاعی
نخاع به عنوان رابطی است که فرامین صادره از
مغز به سایر نقاط بدن و نیز پیامهای عصبی رسیده از نواحی مختلف بدن به مغز ، از آن عبور می‌نمایند. نخاع در مقطع عرضی شکل بیضوی دارد که ماده خاکستری آن در وسط و ماده سفید آن در اطراف می‌باشد.
ماده خاکستری نخاع ، به شکل حرف H دیده می‌شود که بازوهای آن در سطح خلفی به نام شاخهای پشتی و در سطح قدامی به نام شاخهای شکمی نامیده می‌شود و قسمت رابط بین دو بازو ، حاوی مجرائی است به نام کانال مرکزی.
مخچه (cerebellum)
مخچه کنترل حرکات عضلات مخطط ، حفظ تعادل بدن و تون عضلانی را عهده‌دار می‌باشد. از نظر آناتومیکی ، مخچه از دو قسمت یا نیمکره و یک ناحیه میانی به نام
کرمینه (Vermis)تشکیل شده است. ماده خاکستری مخچه به صورت محیطی قرار گرفته و قشر مخچه نامیده می‌شود و ماده سفید آن در مرکز قرار دارد. خود قشر مخچه دارای سه لایه به نامهای
ذره‌ای ،
پورکنژ و
دانه‌دار می‌باشد.
مخ (cerebrum)
مخ یا
مغز تجزیه و تحلیل اطلاعات رسیده ، یادگیری و خاطره می‌باشد و عملکرد دقیق سلولهای آن هنوز کاملا مشخص نشده است. مغز از دو نیمکره تشکیل شده که بوسیله رابطی از ماده سفید به نام
جسم پنبه‌ای (Corpus cortex) بهم مربوطند. ماده خاکستری مغز ، همانند مخچه در قسمت محیطی قرار گرفته، و قشر مغز را ایجاد می‌کند و ماده سفید آن در قسمت مرکزی واقع شده است. قشر مغز بطور متوسط 3 - 2 میلیمتر ضخامت داشته و برای افزایش سطح دارای چینها و شکنجهای متعددی است. نورونهای مغز برحسب شکل به سه دسته هرمی ، ستاره ای ، دوکی تقسیم شده اند. و عمده نورونهای قشر مغز از نوع هرمی و ستاره‌ای می‌باشند.
دستگاه عصبی محیطی
اعصاب محیطی به تعداد 8 زوج گردنی ، 5 زوج کمری ، 12 زوج سینه‌ای ، 5 زوج خاجی ، و یک زوج دنبالچه‌ای می‌باشد. این اعصاب از دو نوع حسی و حرکتی می‌باشند. اگر عصبی فقط از رشته‌های حسی تشکیل شده باشد آن را عصب حسی و اگر فقط از رشته‌های حرکتی تشکیل شده باشد آن را عصب حرکتی می‌نامند. ولی اغلب اعصاب مختلط بوده و حسی- حرکتی نامیده می‌شوند.
اعصاب حسی و حرکتی
آن دسته‌ای که عضلات مخطط را عصب دهی می‌کنند و عمل آنها ارادی است، اعصاب حرکتی سوماتیک نامیده می‌شوند و دسته‌ای که عضلات صاف جدار احشا و سلولهای مترشحه را عصب دهی می‌کنند اعصاب حرکتی احشایی یا غیر ارادی نامیده می‌شوند به این دسته ،
دستگاه عصبی اتونوم یا خودمختار هم گفته می‌شود.
اعصاب حسی که تحریکات دریافتی از پوست را به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌کند، اعصاب حسی سوماتیک نامیده می‌شوند و در مقایسه با اعصاب حسی سوماتیک ، آن دسته از اعصاب حسی که تحریکات دریافتی از ارگانهای احشایی را به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌نمایند، اعصاب حسی احشایی نامیده می‌شوند. در حالت کلی ، اعصاب حسی ، پیامها را به مراکز عصبی برده و اعصاب حرکتی از مراکز عصبی می‌آورند.
بطنهای مغزی و شبکه کوروئید
در جریان تکامل مغز از لوله عصبی جنینی ، حفره مرکزی لوله عصبی در چهار ناحیه متسع شده و بطنهای مغزی را بوجود می‌آورند. بطنهای مغزی عبارتند از: بطنهای جانبی شامل دو بطن ، هر کدام در یک نیمکره مغزی ، بطن سوم در ناحیه
تالاموس و بطن چهارم در محل بصل‌النخاع و پل مغزی. این نواحی که بوسیله نرم شامه بسیار پرعروقی پوشیده شده‌اند ضمن تکامل مغز ، به صورت لایه چین‌خورده‌ای به درون بطنهای مغزی آویزان شده و شبکه کوروئید را بوجود می‌آورند. شبکه کوروئید در دیواره بطنهای جانبی و سقف بطنهای سوم و چهارم دیده می‌شوند.
تکامل دستگاه عصبی مرکزی در دوران جنینی
سیستم اعصاب مرکزی ، از اکتودرم منشا می‌گیرد. در اواسط هفته سوم بارداری ، به صورت صفحه عصبی نمایان می‌شود. بعد ، این صفحه عصبی ، چین خورده و در وسط بهم رسیده و جوش می‌خورند و به
لوله عصبی تبدیل می‌شود. انتهای سری این لوله ، به مغز تبدیل می‌شود و انتهای دمی آن ، به نخاع و قسمتهای مختلف آن.
تمایز سلولهای عصبی در دوران جنینی
نوروبلاستها یا
سلولهای عصبی ، منحصرا از تقسیم سلولهای نورو اپیتلیال بوجود می‌آیند. با تمایز بیشتر ، دو زایده سیتوپلاسمی جدید در دو جهت مخالف جسم سلولی تشکیل می‌شود که یکی از این زواید دراز می‌شود تا اکسون اولیه را بسازد و زایده دیگر ، تعدادی شاخه‌های سیتوپلاسمی جدیدی را کسب کرده و به دندریت اولیه تبدیل می‌گردد. با ادامه تکامل به نورون یا سلول عصبی بالغ تبدیل می‌شود.
مباحث مرتبط با عنوان
