منو
 کاربر Online
636 کاربر online

زون البرز

تازه کردن چاپ
علوم طبیعت > زمین شناسی > زمین شناسی ایران
(cached)

تعریف کلی

پهنه رسوبى – ساختارى البرز شامل بلندی‎هاى شمال صفحه ایران است که به شکل تاقدیسى مرکب(Anticlinorium) ، در یک راستاى عمومى شرقی – غربی، از آذربایجان تا خراسان امتداد دارد.

ژئومورفولوژی البرز

از نگاه ژئومورفولوژی ، مرز شمالى البرز منطبق بر تپه ماهورهاى متشکل از نهشته‎هاى ترشیرى و دشت ساحلى خزر است. از نگاه زمین‎شناختى، مرز شمالى البرز محدود به زمیندرز تتیس کهن است که از برخورد سنگ‎کره (Lithosphere) قاره‎اى البرز با سنگ کره توران، در تریاس پسین به وجود آمده است. ولى، در بیشتر نقاط، محل زمیندرز با ورق‎هاى رانده شده از شمال به جنوب پوشیده شده است. حد جنوبى البرز چندان روشن نیست. گسل تبریز ، گسل گرمسار ، گسل سمنان و گسل عطارى، مرز جنوبى البرز دانسته شده‎اند. ولى چنین به نظر می‎رسد که مرز شاخصى در مرز جنوبى البرز وجود نداشته باشد و گذر از پهنه ایران مرکزى به پهنه البرز تدریجى باشد. از نظر کوه‎نگارى، مرز غربی البرز تا قفقاز کوچک و مرز شرقی آن تا کوه‎هاى پاراپا میسوس افغانستان گسترش دارد.

تصویر

سنگ شناسی و زمین ساخت البرز

فراوانى سنگ‎هاى آتشفشانى و آذرآوارى ترشیرى، در دامنه جنوبى البرز، سبب شده بود تا در نخستین نقشه زمین‎ساخت اروپا ، البرز بخشى از بزرگ ناودیس قفقاز – ترکیه دانسته شود. ولى، وجود سنگ‎هاى ماگمایى همسان با آن در دیگر نواحى ایران، و به ویژه با دستیابى به یافته‎هاى بیشترى از زمین‎شناسى ایران، یقین شد که بسیارى از واحدهاى سنگ‎چینه‎اى البرز و ایران مرکزى، از دیدگاه رخساره و شرایط تشکیل، هماننداند به گونه‎اى که البرز را می‎توان چین‎هاى حاشیه‎اى ایران مرکزى دانست که در شکل‎گیرى آن برخورد دو صفحه ایران و توران(گندوانا و اوراسیا) و پیامدهاى آن نقش اساسى داشته‎اند. همسانى البرز با ایران مرکزى به ویژه در دامنه جنوبى بیشتر است ولى در دامن شمالى تفاوت‎هایى دارد .
به ظاهر، سرگذشت ساختارى و چینه‎اى البرز در همه جا یکسان نیست. به همین‎رو، جدا از واژه‎هاى جغرافیایى: البرز باخترى، البرز مرکزى، البرز خاورى، البرز شمالى، البرز جنوبى، از نظر زمین‎شناسى، از زیرزون‎هایى همچون ماکو – تبریز، رشت – گرگان، بینالود و حتى کپه‎داغ یاد شده است که نیاز به بازنگرى دارند. براى نمونه، زون رشت – گرگان که شامل مناطق جنوبى دریاى خزر است، در شمال گسل البرز ، به گفته بهتر در شمال زمیندرز پوشیده ‎تتیس کهن قرار دارد و از این رو، وابستگى آن به لبه جنوبى ورق توران به مراتب بیشتر است و یا زون بینالود، خویشاوندى زمین‎شناختى بیشترى با ایران مرکزى دارد تا البرز. مهم‎تر آنکه، شرایط زمین‎شناختى حاکم بر کپه‎داغ با البرز متفاوت است و از این رو، شمول آنها در البرز توجیه علمى قوى ندارد.

تاریخچة چینه‎اى البرز

در بسیارى از گزارش‎هاى زمین‎شناسى، کهن‎ترین سنگ‎هاى البرز را دگرگونی‎هاى جنوب گرگان (شیست‎هاى گرگان) دانسته‎اند. افزون بر آن، دگرگونی‎هاى اسالم – شاندرمن و گاهى نیز سازند بَریر واحدهاى سنگ‎چینه‎اى پرکامبرین البرز انگاشته شده‎اند. ولى، امروزه یقین شده است که این دگرگونی‎ها، بیشتر سنگ‎هاى دوران پالئوزوییک و یا مزوزوییک هستند که در اثر زمین‎ساخت برخوردى تریاس پسین (رویداد سیمرین پیشین) و یا به طور همبرى دگرگون شده‎اند. یافته‎هاى دیرین‎شناسى امروز البرز، گویاى آن است که کهن‎ترین سنگ‎هاى رخنمون شده البـرز، سازند کهر است که حاوى آکریتارک‎هــاى نوپروتروزوییک پسینLate) Neoproterozoic) است، با تکیه بر سنگ رخساره‎ها به ویژه نقش زمین‎ساخت بر حوضه رسوبى البرز، همه سنگ‎هاى البرز را به چند واحد زمین‎ساختى – چینه‎نگاشتى بزرگ و به شرح زیر تقسیم می‎کنند:

1– توالى سکوى پرکامبرین پسین – اردویسین،

2- سنگ‎هاى ماگمایى (درونى و بیرونى) اردویسین میانى – دونین،

3- توالى فلات قاره دونین – تریاس میانى،

4- نهشته‎هاى پیش‎خشکى تریاس بالایى – ژوراسیک میانى،

5- توالى فلات قاره ژوراسیک میانى – کرتاسه، با دو رخساره ناهمسان در البرز جنوبى و شمالی.

6- مجموعه ماگمایى البرز به سن سنوزوییک، با ترکیب شیمیایى کلسیمى - قلیایى در البرز غربى – مرکزى و قلیایى در البرز شرقی.

7- رسوبات همزمان با کوهزایى سنوزوییک، با دو رخسارة ناهمسان در البرز جنوبى و شمالى، گفتنى است که:

تصویر

  • هر یک از واحدهاى یاد شده در بالا شامل چند یا چندین سازند است که همگى در شرایط زمین‎ساختى خاص، با شرایط رسوبى – زمین‎ساختى مشابه، انباشته شده‎اند.

  • در حد فاصل پرکامبرین پسین تا اردویسین، پوسته قاره‎اى البرز جایگاه تکاملى دریاى بَرقاره‎اى Epicontinental) ) کم عمق بوده است.

  • در تریاس پسین، سنگ کره قاره‎اى (Lithosphere) البرز و ورق توران برخورد کرده و در اثر این برخورد، ضمن پایان گرفتن حیات فلات قاره، پدیده‎هاى فراخاست، دگرگونى، جایگیرى توده‎هاى گرانیتوییدى انجام و حوضه‎هاى رسوبى پیش‎خشکى (Foreland) تریاس پسین – ژوراسیک میانى شکل گرفته‎اند.

  • بررسى دیرینه جغرافیاى البرز نشان می‎دهد که رسوبات پالئوزوییک دامنه شمالى ضخیم ترند ‎ و در پاره‎اى نقاط همچون آمل، کندوان ناپیوستگى رسوبى میان سنگ‎هاى پرمین و تریاس در کمترین اندازه است. در ضمن، ستبراى رسوبات زغالدار تریاس بالا – ژوراسیک میانى در دامنه شمالى، چندین برابر دامنه جنوبى است و یا سنگ‎هاى کرتاسة بالایى حجم قابل توجهى سنگ‎هاى آتشفشانى دارند. این نکته‎ها نشان می‎دهند که در زمان‎هاى پالئوزوییک – مزوزوییک حوضه رسوبى دامنة شمالى البرز عمیق‎تر از دامنة جنوبى بوده است در حالى که از سنوزوییک به بعد شرایط دیرینه جغرافیا تغییر عمده کرده و در حالى که در دامنه شمالى گسلش راندگى و فراخاست روى داده، در دامنه جنوبى البرز، دریاى پسرونده، کم ژرفا و در حال فرونشستى وجود داشته است که در آن چند هزار متر انباشته‎هاى آذرآوارى – تخریبى همزمان با کوهزایى بر جاى نهاده شده است.

مباحث مرتبط با عنوان:









تعداد بازدید ها: 42201


ارسال توضیح جدید
الزامی
big grin confused جالب cry eek evil فریاد اخم خبر lol عصبانی mr green خنثی سوال razz redface rolleyes غمگین smile surprised twisted چشمک arrow



از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..