گسل ارومیه – زرینهرود:
روند عمومى این
گسل شمال غربی – جنوب شرقی است که از ماکو آغاز و پس از عبور از کناره غربی
دریاچه ارومیه به رودخانه زرینهرود میرسد. فروافتادگى دریاچة ارومیه مدیون حرکت این گسل است.
روند عمومى آن هماهنگى با گسلهاى
پرکامبرین دارد، ولى نقش آن در زمان پرکامبرین دانسته نیست. در هر حال، در نتیجه عملکرد این گسل، نواحى باختر دریاچه ارومیه به فرابومهاى پرکامبرین تبدیل شده که در بعضى نقاط تا
پرمین ادامه داشته است.
در غرب این گسل، ستبراى رسوبات پرمین به چندین هزار متر میرسد و نشانگر آن است که در زمان پرمین، حوضه عمیقى در غرب این گسل وجود داشته است. در
رخداد سیمرین پسین ، بار دیگر در اثر عملکرد این گسل غرب دریاچ ارومیه به فرابوم بلندى تبدیل شده که با حذف رسوبات
ژوراسیک –
تریاس همراه بوده است. بررسى تاریخچه زمینشناسى نواحى محدود به این گسل نشان میدهد که حرکات آن بیشتر از نوع قائم بوده و چگونگى حرکت افقى این گسل مشخص نیست.
وجود
بازانیت،
لوسیتیت و
تفریت در حاشیه غربی دریاچه ارومیه و به سن 8/7 میلیون سال و نقش این گسل در شکلگیرى دریاچة ارومیه در 6500 تا 8500 سال قبل نتیجه جوانترین حرکتهاى این گسل دانسته شده است.
گسل آستارا (تالش) :
گسل ترادیس آستارا، یکى از گسلهاى شمالى – جنوبى ایران است که در طول 1400 کیلومتر از ناحیة آستارا تا قفقاز کشیده شده است. درباره این گسل دانستههاى زیادى در دست نیست ولى بدون شک در
ژئومورفولوژی ناحیه نقش بزرگى داشته و فروافتادگى دریاى خزر در خاور آن بسیار آشکار است. ژئومورفولوژی ناحیه، اشاره به عملکرد یک گسل معکوس با افت خیلى زیاد بین ارتفاعات تالش و
دریاى خزر دارد به طورى که، نهشتههاى
پالئوزوییک را در کنار نهشتههاى جوان قرار میدهد.سازوکار ژرفى این گسل، نشانگر شیب بسیار ملایم صفحه گسل به سوى جنوب باختر است. این گسل توان لرزهاى دارد و در زمینلرزههاى 1978 و 1953 قفقاز، سازوکار فشارى داشته است.
گسل تبریز:
گسل تبریز یکى از ساختارهاى خطى ایران است که در یک طول 100 کیلومترى از کوههاى میشو (در غرب) تا بُستانآباد (در شرق) قابل ردیابى است. بهترین اثر آن در بلا فصل شمال تبریز دیده میشود به همین دلیل گسل تبریز نامگذارى شده است. روند عمومى آن شمال 115 درجة شرق و شیب آن قائم است. بخش جنوبى این گسل (دشت تبریز – صوفیان) حدود 40 متر فروافتاده، ولى از مقایسة کوههاى مرو و میشو به یک جابهجایى راستگرد می توان رسید.از صوفیان به سمت غرب، این گسل پس از گذشتن از
شهرستان خوى به طرف ماکو و سپس به کوههاى آرارات در ترکیه میرسد. ادامه جنوب شرقی آن کوههاى سلطانیه در جنوب شرق زنجان است که ممکن است به گسل زفره – قم برسد، گسل شمال تبریز یکى از گسلهاى قدیمى ایران میباشد که از فروافتادگى زنجان – ابهر، شمال تبریز، شمال باختر آذربایجان گذشته و تا قفقاز ادامه مییابد. در زمان
دونین زیرین، این گسل منطقه آذربایجان را به دو بلوک تقسیم میکرد. بلوک شمال شرقی فروافتاده و بلوک جنوب غربی، تا پایان
کربونیفر فرابوم بوده است. بنابراین ممکن است فعالیت این گسل از دوره دونین آغاز شده باشد، هرچند که سن قدیمیتر آن محتمل است.اگرچه در شمال فرودگاه تبریز، سنگهاى
میوسن بر روى رسوبات آبرفتى
کواترنرى رانده شدهاند ولى، بررسى زمینلرزههاى تاریخى و 100 سال گذشته تبریز، هیچ نشانى از فعالیت این گسل ندارد. گفتنى است که زمین شناسان، حرکت دوباره گسل همراه با زمینلرزهاى ویرانگر را محتمل میداند.
گسل سلطانیه :
گسل فشارى سلطانیه، گسلى است با درازاى حدود 140 کیلومتر و راستاى شمال غربی – جنوب شرقی که از فاصله 8 کیلومترى جنوب جنوب غربی شهر سلطانیه زنجان میگذرد. شیب این گسل به سمت جنوب غربی است و دیواره فرسوده گسل را میتوان به روشنى در تمامى درازاى آن دید. جنبشهاى فشارى گسل سلطانیه ممکن است در شکلگیرى فرونشست ابهر – زنجان نقش داشته باشد. در ضمن احتمال دارد زمینلرزه سال 1803 میلادى سلطانیه به سبب جنبش این گسل باشد.
مباحث مرتبط با عنوان: