مقدمه
کلاژن یکی از پروتئینهای رشتهای است که در
بافتهای همبند یافت میشود و دارای مقدار زیادی اسید آمینههای هیدروکسی پرولین و هیدروکسی لیزین و به مقدار بسیار کم اسیدهای آمینه سولفوردار است. در مهره داران عالی کلاژن تقریبا یک سوم پروتئین کل بدن را تشکیل میدهد. طرز قرار گرفتن رشته فیبرهای کلاژن بر حسب عملکرد آنها متفاوت است.
برای مثال در ماهیچههای ساق پا فیبرها به صورت کلافهای موازی قرار میگیرند و ساختار محکمی را تشکیل میدهند که خاصیت ارتجاعیشان بسیار کم است. ماده آلی موجود در
قرنیه چشم از کلاژن خالص تشکیل شده است. کلاژن در
تاندون (وتر یا زردپی) ،
استخوان ،
غضروف ،
دیسک بین مهرهها و غشای پایه یافت میشود. پیش از رنگ آمیزی به رنگ سفید و پس از رنگ آمیزی با
هماتوکسیلین و
ائوزین به رنگ قرمز دیده میشود.
تنوع کلاژن
حداقل 13 نوع کلاژن در انسان شناسایی شدهاند که هر کدام در بافت خاصی وجود دارند. تنوع این کلاژنها به دلیل تفاوت در ماهیت پلی پپتیدهای تشکیل دهنده آنهاست. از کنار هم قرار گرفتن مارپیچهای کلاژن رشتههای کلاژن بوجود میآیند. نحوه قرار گرفتن مارپیچها طوری است که انتهای مولکولهای مجاور روی هم قرار میگیرند. این نحوه قرار گیری باعث میشود که رشتههای کلاژن قابلیت کشش زیادی داشته باشند. دستجات متراکم این رشته که در تاندون وجود دارند با قابلیت کشش خود میتوانند نیروهای زیادی را تحمل کنند.
ساختار کلاژن
سه پلی پپتید مجزا به نام زنجیرههای آلفا که
تروپوکلاژن نامیده میشوند در ساختار کلاژن شرکت دارند. کلاژن شامل 35 درصد
گلیسین ، 11 درصد
آلانین ، 21 درصد
پرولین و هیدروکسی پرولین و یک اسید آمینه غیر استاندارد است. محصول غذایی ژلاتین که از کلاژن مشتق میشود دارای ارزش غذایی کمی به عنوان یک پروتئین است.
زیرا از
اسیدهای آمینه ضروری مورد نیاز در رژیم غذایی ، فوقالعاده ضعیف میباشد. ریشههای اسید آمینه پرولین امکان پیچش تیز مارپیچ کلاژن را فراهم میآورد. توالی اسید آمینه و ساختمان چهارم ابر مارپیچی کلاژن ، بسته بندی بسیار نزدیک سه رشته پلی پپتید را ممکن میسازد.
معروفترین انواع کلاژن
- کلاژن نوع I: این نوع کلاژن در استخوان و وتر وجود دارد و از تعداد زیادی دستجات فیبری ساخته شده است که به صورت امواج دریا قرار دارند.
- کلاژن نوع II: که در غضروف شفاف دیده میشود به شکل فیبریل است و فیبر تشکیل نمیشود.
- کلاژن نوع III: همان رشته شبکهای است که در غشای پایه دیده میشود این نوع کلاژن از فیبرهای واحد ساخته شده است.
- کلاژنهای نوع V,IV: به صورت فیبریل نبوده و احتمالا غیر پلیمریزه هستند. کلاژن نوع IV در غشای پایه ونوع V در جدار رگهای خونی جنین یافت میشود.
فرآیند تخریب وبیوسنتز کلاژن
کلاژن سختترین رشته بافت پیوندی است و با آنزیم کلاژناز (حل کننده کلاژن) از بین میرود ترمیم آن بسیار سخت است و به زمان طولانی نیاز دارد. چون یک پروتئین است در درون سلول ساخته شده و به بیرون از سلول تراوش میشود.
فیبروبلاست مسئول ساختن اسید آمینه و سپس زنجیر پلی پپتید و مولکول پروکلاژن است.
هر یک در مدت پنج تا شش دقیقه ساخته شده و سپس به خارج از سلول حمل میشوند.
پروکلاژن تحت اثر آنزیم پروکلاژن پپتیداز به
تروپوکلاژن تبدیل میشود. تروپوکلاژن پلیمریزه شده کلاژن را میسازد.
اسید هیالورونیک که از انواع ماده زمینه بیشکل است از پراکنده شدن بیهوده کلاژن در بین سلولها جلوگیری میکنند.
اختلالات کلاژن
بعضی از
نقصهای ژنتیکی انسان در ساختمان کلاژن ، ارتباط نزدیک بین توالی اسید آمینه و ساختمان سه بعدی موجود در این پروتئین را بیان مینماید.
استئوژنز ایمپرفکتا با تشکیل غیر طبیعی استخوان در اطفال مشخص شده و
سندرم اهلر_ دانلوس همراه با مفاصل شل میباشد. هر کدام از این حالات میتوانند کشنده باشند.
مباحث مرتبط با عنوان