چشمههای نقطهای نور
همه مسائل مربوط به چشمه نورانی كه نور را در تمام جهتها به طور یكنواخت گسیل میكند به طریق مساوی حل میشوند.
گوی فلزی درخشان نمونه چنین چشمهای است. چنین گویی در تمام راستاها به طور یكنواخت نور گسیل میدارد. در این صورت شار درخشانی در تمام راستاها به طور یكنواخت توزیع شده است. این به آن معناست كه اثر چشمه در گیرنده نور فقط به فاصله بین گیرنده و مركزگوی درخشان بستگی دارد نه به راستای شعاعی كه از مركز گلوله به گیرنده كشیده شود. در این حالت نور در فاصله
در نظر گرفته میشود كه از شعاع قابل اغماض گوی درخشان بسیار بزرگتر است. در این صورت میتوان فرض كرد كه نور از یك نقطه واحد، یعنی مركز گوی درخشان گسیل میشود. در چنین مواردی از چشمه نور به عنوان چشمه نقطهای نام میبرند. چشمهای كه به صورت چشمه نقطهای در نظر گرفته میشود همیشه نباید كوچك باشد. چون كه مهم است نسبت بین اندازه چشمه و خواصی است كه در آنها اثر مورد بررسی قرار میگیرد. مثلاً ستارگان بهترین نمونههای چشمههای نقطهای در مسائل عملیاند. گرچه آنها از نظر اندازه عظیماند، فواصلشان از زمین به مراتب از اندازه آنها بزرگتر است. بنابراین چشمه نوری كه به طور غیر یكنواخت در راستاهای مختلف نور گسیل میدارد چشمه نقطهای نیست اگر چه در مقایسه با فاصله تا نقطه دید بسیار كوچك باشد.
حال به طور دقیقتر روشن میكنیم كه منظور از تابش یكنواخت در همه راستاها چیست. برای این منظور به زاویه فضایی
احتیاج داریم كه مساوی است با نسبت مساحت
، سطحی كه توسط مخروطی كه رأسش در نقطه
است از كره قطع میشود، به مربع شعاع كره
(شكل 1) :
این نسبت به
بستگی ندارد، زیرا وقتی كه
افزایش یابد، مساحت
سطحی كه توسط مخروط قطع شده است به نسبت
افزایش مییابد. اگر
باشد،
از نظر مقدار عددی برابر با
میشود، یعنی زاویه فضایی با سطحی اندازهگیری میشود كه توسط مخروط از كرهای به شعاع واحد قطع میشود. یكای زاویه فضایی استرادیان
است، یعنی زاویه فضایی متناظر با یكای مساحت از كرهای به شعاع واحد میباشد.
زاویه فضاییای كه تمام فضای دور چشمه را دربر دارد مساوی
استرادیان
است، زیرا مساحت تمام كرهای كه شعاعش واحد است برابر
است.
تابش كل یك چشمه در زاویه فضایی
استرادیان توزیع میشود، تابش در صورتی یكنواخت یا همسانگرد نامیده میشود كه از زاویههای فضایی مساوی جدا شده در هر راستا، توان یكسانی گسیل كند.
پس، چشمه نقطهای، چشمهای است كه اندازهاش در مقایسه با فاصله تا نقطه مشاهده كوچك است و شار درخشان یكنواختی در تمام راستاها گسیل میكند.
پیوند های خارجی
http://Olympiad.roshd.ir/physics/content/pdf/0265.pdf