اطلاعات اولیه
سنگهای دگرگونی ، سنگهایی هستند که از تغییر شکل سنگهای قبلی به علت تغییر شرایط فیزیکی (
فشار و
دما) یا شیمیایی و در حالت جامد بوجود می‌آیند. پدیده دگرگونی به محو و ناپدید شدن یک یا مجموعه‌ای از کانی‌های متبلور سنگ تعبیر می‌شود. این تغییرات ممکن است بر روی سنگهای رسوبی که در شرایط سطحی بوجود آمده‌اند و یا در
سنگهای آذرین که از
ماگما متبلور گردیده‌اند و یا حتی در سنگهای دگرگونی حادث شود. در حالت اخیر شرایط دگرگون شدگی سنگ قبلی تغییر می‌نماید و این پدیده با ظهور و پیدایش یک یا مجموعه‌ای از کانی‌های جدید همراه می‌باشد.
بنابراین ،
دگرگونی عبارت از پاسخی است که هر سنگ در مقابل تغییرات محیط شیمیایی یا فیزیکی از خود بروز می‌دهد و این پاسخ به صورت تجدید تبلور کانی‌های قدیمی به دانه‌های جدید و یا پایدار شدن کانی‌های نوظهور و تخریب بعضی دیگر تجلی می‌کند. در اینجا به اختصار بعضی از بیرون زدگیهای سنگهای دگرگونی ایران را ذکر می‌نمائیم.
- در نزدیکی پلور (جاده هزار) ، در حد بین آهک‌دار و گدازه‌های بازالتی دماوند ، خاکهای قدیمی به رنگ قرمز آجری در آمده که گاهی ضخامت آن تا 30 سانتیمتر هم می‌رسد. این همان دگرگونی مجاورتی است که در محل تماس با گدازه‌های آتشفشانی بوجود آمده است.
- در حاشیه گرانودیوریت قصر فیروزه (مشرق تهران) ، آهکهای تریاس دگرگون شده و مرمر و لاستونیت و گرونادار بوجود آمده است. معدن آهن قصر فیروزه که اکثرا منیتیت و هماتیت و کمی پیریت و کالکوپیریت است، به اسکارن‌زایی همین توده در حاشیه سنگهای آهکی وابسته است.
- در ناحیه اهر ، در اطراف توده دیوریتی و گرانودیوریتی ، اسکارنهای کانی‌زا با عیار قابل توجهی از مس در مجاورت سنگهای آهکی بوجد آمده است (معدن مزرعه). کانی‌های تشکیل دهنده آن دانه درشت هستند و در آن مولبیدن نیز گزارش شده است.
- در حاشیه گرانیتوئیدهای همدان ، بخصوص در مسیر جاده عباس آباد _ گنجنامه دگرگونی مجاورتی توده الوند را می‌توان مشاهده کرد.
- گرانیت دوران زنجان در رسوبات سازنده کهر این منطقه نفوذ کرده و شیلهای آن را سخت و متراکم نموده و به این ترتیب دگرگونی مجاورتی بوجود آورده است.
- گرانیت جنوب لاهیجان در ضلع جنوب شرقی خود ، سنگهای آهک تشکیلات کهر را دگرگون کرده و مرمر گرانوبلاستی با کانی‌های دگرگونی بوجود آورده است.
- در اطراف گرانیت یوسن ملایر هورنفلس‌های نسبتا ضخیمی وجود دارد. نظیر همین نوع هورنفلس‌ها را می‌توان در نزدیکی تویسرکان با کوردیریت‌های فراوان سیاه رنگ و آندالوزیت‌های گلی رنگ پیدا نمود.
- در مشرق ایران ، گرانیت شاه کوه ، در شمال مجموعه دگرگونی ناحیه‌ای مجموعه ده سلم بیرون زده است. این مجموعه دوباره بر اثر دگرگونی مجاورتی این گرانیت به هورنفلس‌ها و @شیست‌های لکه‌دار تبدیل شده است.
- در حاشیه شمالی توده @سنیتی لواسان ، مشرق تهران ، توفیت‌های سبز البرز سخت‌تر شده و در آن گلوله‌هایی از کالسدوئن _ اوپال در متن دانه درشت توفیت‌ها بوجود آمده است.
- در اطراف گرانیت‌ها و گرانودیوریت‌های ابهر (بین تاکستان و زنجان) توفها و آندزیت‌های این ناحیه دگرگون شده‌اند.
- در حاشیه شرقی گرانیت شیرکوه ، یزد ، مرمرهای بسیار دانه درشتی (قطر کلسیتهای ایدیومورف به حدود 2 سانتیمتر می‌رسد) وجود دارد که از قطعات خرد شده آن در موزائیک سازی استفاده می‌کنند.
در کنار بعضی از
گسلهای مهم ایران ، مثلا راندگی بزرگ زاگرس ، گسل نهبندان ، گسل @بشاگرد ، گسل کویز بزرگ و گسل شاندیز _ سنگ بست (مشهد) می‌توان این نوع سنگها را پیدا کرد. در بعضی از
پریدوتیت‌ها آثار میلونیتی شدن به صورت خردشدگی در کانی های سازنده آن را می‌توان مشاهده کرد. در مناطق خردشده و گسل خورده گرانیت جنوب لاهیجان ،
سنگهای کاتاکلاستی و
میلونیت بوجود آمده است.
- دگرگونی زون بینالود که در جنوب مشهد تا تربت جام ادامه داشته و تا داخل افغانستان نیز دنباله آن قابل تعقیب است. سنگهای دگرگونی به صورت اسلیت‌ها ، و شیست و @میکاشیست‌های بسیار متنوع در جنوب شهر مشهد ، طرقبه و در کنار جاده قابل ملاحظه است.
- سنگهای دگرگونی در ناحیه اسالم (راه خلخال) و شاندرمن در کوههای طالش را می‌توان تنوعی از گنیس و میکاشیست و اسلیت‌ها دانست که در آن رگه‌های کوارتز فراوان نیز قابل مشاهده است.
- در مجموعه دگرگونی گشت واقع در مشرق ماسوله ، سنگهایی با درجات دگرگونی متفاوت قابل روئیت است.
- نوار دگرگونی یا زون دگرگونی سنندج _ سیرجان به طول تقریبی 1200 کیلومتر و پهنای متوسط 30 کیلومتر گسترش داشته و شامل مجموعه‌های دگرگونی سنندج ، همدان ، ملایر ، تویسرکان ، بروجرد ، اراک ، گلپایگان ، بوانات ، ده بید ، نیریز ، اسفندقه ، سیرجان ، حاجی آباد می‌باشد.
- دگرگونی ده سلم در مشرق ایران در جنوب بیرجند به صورت نواری به طول 130 کیلومتر و به عرض تقریبا 15-20 کیلومتر وجود دارد.
- دگرگونی زون فیلیش شرق ایران یعنی زون نهبندان _ خاش واقع در حد شرقی مرز ایران با پاکستان ، اسلیت‌ها و فیلیت‌های دگرگون شده وجود دارد.
- در علی آباد گرگان ، شیست‌های دگرگون شده وجود دارد که می‌توان آن را فیلیت و شیست کم دگرگون شده نامید.
- در مغرب شهر ارومیه ، دگرگونی ناحیه‌ای با وسعت و ضخامت زیاد و درجات متنوع وجود دارد که ادامه آن به کشور ترکیه می‌رسد.
- در تکاب ، دگرگونی با وسعت زیاد و در چهارگوش تکاب دیده می‌شود.
- در ساغند ، اردکان یزد ، متنوع‌ترین ، بارزترین و ضخیم‌ترین سریهای دگرگونی ناحیه‌ای (به ضخامت 10000 متر) وجود دارد. که به نام مجموعه‌های چاپدونی ، مجموعه بنه شورو ، مجموعه تاشک نامیده می‌شوند.
بسیاری از رگه‌های معدنی که به نحوی با دگرسانی‌های پروپیلیتی شدن ، سرسیتی شدن ، کائولینی شدن و
دگرسانی پتاسیک همراه است، دگرگونی یا دگرسانی هیدروترمال نامیده می‌شود که معدن مس سرچشمه و کلیه دگرسانی های آن مثال جالب آن است. در افیولیت ملانژهای ایران نیز آثاری از دگرگونیهای هیدروترمال به صورت @
سرپانتینیت ،
تالک شیست ،
رودنژیت ،
منیزیت دیده می‌شود و پیدایش
آزبست@ را به همین مسئله مربوط می‌دانیم.
در ملانژهای سبزوار ، بشاگرد ، خوی و تربت حیدریه علاوه بر آثار فوق ، دگرگونیهای شیست آبی و قرمز و
آمفیبولیت ذکر شده است که جز دگرگونیهای هیدروترمال محسوب نشده و بیشتر به حوادث تکتونیکی در هنگام جایگزینی و یا پس از جایگزینی و استقرار در طی حوادث کوهزایی مربوط می‌باشند.
مباحث مرتبط با عنوان
