در
آذربایجان تولد یافت ، پدرش کدخدای قصبه
خامنه بود. چون ازکار افتا به شکی بر تجارت رفت وازدواج کرد. در هفت سالگی فتحعلی، کودک همراه مادر خود آخوندعلی اصغرماندگار واین مرد قریه مشکین اردبیل رفت ودر خانه ای عموی مادر خود آخوندعلی ماندگار واین مرد عهده دار تربیت فتحعلی گردید تا اینکه آخوند علی اصغر در 1241 با فتحعلی همراه عباس میرزا نایب السلطنه به شهر گنجه رفت و فتحعلی پس از چندی با مرد روشنفکر به نام میرزا شفیع که شاعری زبر دست بود آشنا گشت . در 1249 آخوند علی اصغر پس از بازگشت از
مکه میرزا فتحعلی به نوخه برد تا در مدرسه این شهر تحصیل کند و پس از یکسال تحصیل همراه عموی مادری خود به تفلیس رفت و در دفتر حاکم روسی (قفقاز) به مترجمی و تدریس ترکی در مدرسه روسی
تفلیس و به تکمیل زبان روسی پرداخت و بعد از سه سال مقاله به
زبان روسی می‌نوشت .
در آن روزگار تفلیس پایگاه روشنفکران بود میرزا فتحعلی با آشنائی روشنفکران و محافل انان راه یافت آثار ادبی شاعران و نویسندگان بزرگ انقلابی روسیه قرن 19 را نظیر گریبایدوف ، بلینسکی ، شچدرین مطالعه کرد . به مطالعه روزنامه‌ها و مجلات سیاسی پرداخت و در نتیجه میرزا فتحعلی مردی روشنفکر با مطالعه فراون و جالب اجتماعی و ادبی و انقلابی و آشنا با برخی از آثار فلسفی و ادبی یونانی و نویسندگان بزرگ
فرانسه چون
منتسکیو ،
روسو ، و آثار استروات میل انگلیسی و غیره بود .
ملاقات با روشنفکران و مطالعه کتب متون و آشنایی با افکار آزدایخواهانه و اجتماعی و
سیاسی و علاقه به میهن و چاره‌اندیشی برای نجات کشورش از شر استبداد سبب گشت که میرزا فتحعلی خان آخوندزاده نوشتهای سودمندی از خود بجای گذارد آثار این نویسنده نمونه‌های خوبی نثر فارسی و حاوی نکات اجتماعی و سیاسی است .
لفظ دیسپوت عبارت است از پادشاهی است که در اعمال خود به هیچ قانون متمسک و مقید نبوده و به مال و جان مردم بالاحد و انحصار تسلط داشته و همیشه به هوای نفس خود رفتار بکند و مردم در تحت سلطنت او عبد و دنی و رذلیل بوده از حقوق و آزادی و بشریت به کلی محروم باشند .
ای اهل
ایران ، اگر تو از نشئه آزادیت و حقوق انسانیت خبردار می‌بودی ، با اینگونه عبودیت و با اینگونه رذالت متحمل نمی‌گشتی ، طالب عمل شده ، فراموش خانه‌ها گشادی ، مجمع‌ها بنا می‌نمودی ، وسایل اتفاق دریافت می‌کردی ، تو در عدد و استطاعت به مراتب از دیسپوت زیادتری برای تو فقط یکدلی و یک جهتی لازم است . اگر این حالت یعنی اتفاق به تو میسر می‌شد ، برای خود فکری می‌کردی ، و خود را از عقاید پوچ و ظالم دیسپوت نجات می‌دادی و باز می‌گوید : مسلماً هیأت مجتمع آن ، صاحب هر گونه اراده و قابل انجام هر نوع امور معظمه خواهد بود . اجتماع نفوس و اتفاق قلوب بر هر گونه اراده در هر ایامی که تشکیل پذیرفته ، متحد شده ، محتاج با اثبات نیست .
دربارة لزوم شورش مردم ضد استبداد گوید : روولیسیون عبارت از چنان حالتی است که مردم از رفتار ... دیسپوت و ظالم بستوه آمده و به شورش اتفاق کرده ... به جهت آسایش و سعادت خود قانون وضع کنند ... و برای خود بر حسب تجویز فیلسوفان ، موافق عقل ، آئین تازه‌ای برگزینند .
روولیسیون ( انقلاب) عبارت از آنچنان حالتی است که مردم از رفتار بی قانون‌شاه دیسپوت و ظالم به ستوه آمده و به شورش اتفاق کرده او را دفع نموده به جهت آسایش و سعادت خود قانون وضع کنند .
خرس دزد افکن ـ سرگذشت وزیرخان لنکران ستارگان فریب خورده ـ رساله تفهیم حریت انگلیسی جان استورات میل ، رساله درباره انتقاد در روزنامه نویسی ایران ، برخی دیگر از آثار میرزا فتحعلی‌آخوندزاده می‌باشد که همه آنها نشانه فکر روشن و تیز بین او می‌باشد . این مرد تا پایان عمر در قفقاز بسر برد و همواره به عقاید انقلابی‌های افراطی ظاهراً بی علاقه اما به
لیبرالیسم معتقد و در نویسندگی پابند شیوه رئالیستی بود.
