نگاه اجمالی
امروزه
ویروسها را به کمک رنگ آمیزیهای مخصوص و اختصاصی و با استفاده از
میکروسکوپ الکترونی مورد مطالعه قرار میدهند و به این ترتیب شکل کسپید ویروسها را مشخص میکنند. برای این کار رنگ آمیزیهای اختصاصی مثل رنگ آمیزی منفی و از مواد اختصاص مثل اسید تنگستیک ، فسفو تنگستات پتاسیم و یا اورانیل استات استفاده میکنند. در این روش فلزات سنگین روی پارتیکولهای ویروسی مینشینند (مثل تودههای غبار مانند). به این ترتیب در میکروسکوپ الکترونی قابل مشاهده میشوند.
تقسیمات ساختمانی کپسید ویروسها
امروزه به کمک میکروسکوپ الکترونی و
اشعه ایکس ، ویروسها را مورد مطالعه قرار دادهاند و ساختمان کپسید ویروسها را در سه دسته یا سه گروه تقسیم بندی کردهاند. که موارد زیر است.
- تقارن کروی
- تقارن مارپیچی
- تقارن پیچیده
ویروس کروی
اکثریت
ویروسهای حیوانی و ویروسهای بیماریزای انسانها در این گروه قرار دارند که بعضی از آنها بدون لفاف و بعضی لفاف دارند که از جمله ویروسهای بدون لفاف این گروه
ویروس فلج اطفال میباشد و از ویروسهای لفاف دار این گروه
ویروس آنفولانزا و پاراآنفولاآنزا میباشد. ویروسهای این گروه میتوانند RNAدار یا DNAدار باشند. همچنین میتوانند لفافدار یا فاقد لفاف باشند. این شکل از کپسید کروی معمولا با سنتز 1 یا 2 نوع پروتئین بوجود میآیند.
در نتیجه یک صرفه جویی اقتصادی یا Vival Economy محسوب میشود. تعداد کل کپسومرها در این شکل با فرمول N=10(n-1)
2+2 بدست میآید که n تعداد کپسومرهای موجود در یک ضلع مثلث متساویالاضلاع مسطح ویروسها است. توضیح اینکه این شکل از ویروسها از 20 سطح ، 12 گوشه و 30 ضلع ساخته شده است و هر سطح ، از یک مثلث متساویالاضلاع ساخته شده است. سادهترین ویروس یک
باکتریوفاژ است که 12 کپسومر دارد.
ویروس مارپیچی
این نوع از کپسید ویروسها ،
اسید نوکلئیک مثل مارپیچی در داخل است. کپسومرها طوری در زنجیره اسید نوکلئیک مینشینند که منظره هلیکس را به این ساختمان میدهند. در شکل چنین ساختمانی ، اسید نوکلئیک و کپسومرها تواما مسئولاند. ولی در ویروسهای کروی ، کپسومرها بطور مستقل چنین شکلی را میرسازند و اسید نوکلئیک دخالتی ندارد.
ویروسهای هلیکال و RNA دار و لفافدار ، پاتوژن انسانی هستند و ویروسهای هلیکال و RNA دار بدون لفاف ، پاتوژن گیاهان هستند. مثل
ویروس موزائیک توتون (TMV). تعداد کپسومرهای این دسته از ویروسها با استفاده از
میکروسکوپ الکترونی قوی و محاسبات ریاضی امکانپذیر است. مثلا در مورد TMV این رقم 2160 عدد میباشد.
ویروسهای اووئید یا Break Shaped
این گروه مثل گروه اول شکل منظم هندسی دارند و مثل گروه دوم میله مانند و منظم نیستند. بلکه به اشکال اووئید (تخم مرغی) و یا Break Shap یا آجری دیده میشوند. استثنائا این دسته از ویروسها از نظر اندازه بزرگترین ویروسها به شمار میروند و از جمله ویروسهای این گروه
ویروس آبله یا Vaccina میباشد.
رده بندی ویروسها
برای سهولت مطالعه ویروسها آنها را بر حسب نوع میزبان به
ویروسهای جانوری ،
گیاهی و
باکتریایی تقسیم بندی میکنند. قدیمیترین روش رده بندی ویروسهای جانوری بر مبنای اندام آلوده شده و بیماری تولید شده استوار بود و آن را علایم بیماری مینامیدند. در چند دهه گذشته صدها نوع ویروس از گیاهان ، جانوران جداسازی کردهاند. با افزایش تعداد ویروسهای شناخته شده مساله رده بندی پیچیدگی بیشتری پیدا میکند. سیستم رده بندی امروزی بر پایه عواملی نظیر صفات شکلی ، نوع اسید نوکلئیک ، اندازه کپسید و تعداد کپسومرها استوار است.
جدا کردن ، کشت و شناسایی ویروسها
نیازمندی به یک سلول زنده پیکر میزبان برای تکثیر ویروسها ، مشاهده و شمارش و تشخیص آنها را مشکل میسازد. برای تکثیر ویروسها به جای محیطهای شمیایی ساده بایستی سلولهای زنده فراهم شود. تهیه گیاهان و جانوران زنده برای نگهداری ویروسها دشوار و پرهزینه بوده و به علاوه ویروسهای بیماریزایی که فقط در بدن
پریماتهای عالی و انسان رشد میکنند مشکلات بیشتری را فراهم مینمایند. از طرف دیگر ویروسهای باکتریایی را میتوان با پرورش آنها بر روی کشت باکتریها به آسانی تهیه نمود و از این رو است که قسمت اعظم اطلاعات بدست آمده در مورد تکثیر ویروسها از مطالعه این دسته از ویروسها بدست آمده است.
مباحث مرتبط با عنوان