معاویة بن یزید بن معاویه بن ابی سفیان، معروف به معاویه دوم و مکنی به ابو لیلی است. او سومین خلیفه از خلفای
بنی امیه است که پس از پدرش
یزید در
صفر 64 ه. ق به خلافت رسید.
وی به بیانی سه ماه و به بیانی دیگر چهل روز خلافت کرد و پس از آن بر منبر رفت و کناره گیری خود را از خلافت اعلام داشت و گفت ای مردم، جد من
معاویه به منازعه با کسی پرداخت که در خویشاوندی به پیامبر نزدیک بود و در اسلام نیز پیشتر از او بود (
علی بن ابیطالب ). او اولین مسلمان، اولین مؤمن و پسر عموی رسول خدا و پدر اهل بیت خاتم رسولان بود.
او سپس با ذکر برخی از کردارهای جدّ و پدرش گفت که: پدرش (یزید) عترت را به شهادت رسانده، حرمت حرم را از بین برده و کعبه را آتش کشیده است. من حکومت بر شما را عهده دار نمی شوم، چرا که در احوال شما و احوال خود نگریستم و دیدم هنگامی که کسی لایق تر از من هست، نه من شایسته خلافت بر شمایم نه خلافت شایسته من است، شما به کارتان آگاه ترید، هرکه را که دوست دارید برگزینید ودیگر خود دانید. سپس از منبر پایین آمد.
مروان بن حکم به او گفت: همچون
عمر بن خطاب،
شورایی معین کن.
اما او گفت: هیچ مسئولیتی را در این مورد نخواهد پذیرفت.
البته وجود چنین فرزندی برای یزید از جهتی تعجب آور نیست، وقتی بدانیم که وی معلّمی شیعی داشته است.
معاویه دوم پس از مدت کمی از دنیا رفت و بسیاری عقیده دارند که وی را مسموم کردند.
سن او در این هنگام 21 سال و 18 ماه بود. امویان معلی شیعه مذهب او را نیز زنده دفن کردند.
گفته اند که او مصداق آیة یخرج الحی من المیت؛ زنده را از مرده خارج می کند در بنی امیه مانند مؤمن آل فرعون در دستگاه فرعونیان می باشد.
با مرگ او تزلزل موقتی در دستگاه امویان روی داد که این خلاء بلافاصله توسط مروان بن حکم پُر شد و از آن پس تا پایان حکومت آنان، مروانیان حاکم بودند.
