دید کلی
در طی عمل فاگوسیتوز ذرات جامد بزرگ مولکولها به درون
سلول بلعیده میشوند. فقط بعضی از سلولها قادرند که عمل فاگوسیتوز را انجام دهند که بزرگترین آنها
ماکروفاژهای بافتی و برخی از
گویچههای سفید خون هستند. یک علت فرضی برای انجام فاگوسیتوز وجود
بارهای الکتریکی مثبت بر روی سطوح ذرات فاگوسیته شده است بیشتر ذرات طبیعی در مایع خارجی سلولی بار منفی دارند که مشابه بار الکتریکی سطوح خارجی ماکروفاژها و گویچههای سفید خون است.
فاگوسیتوز هنگامی شروع میشود که
پروتئینها یا
پلیساکاریدهای درشت موجود بر روی سطح ذرهای که قرار است فاگوسیته شود از قبیل
باکتری یا یک سلول مرده به رسپتورهای موجود بر روی سطح فاگوسیت میچسبند. در مورد باکتریها ، هر باکتری معمولا قبلا به یک
آنتی کور اختصاصی میچشبند و این آنتی کور است که به رسپتورهای فاگوسیت میچسبد و باکتری را به دنبال خود میکشاند.
مراحل انجام فرآیند فاگوسیتوز
- رسپتورهای غشای سلول به لیگاندهای سطحی ذره میچسبند.
- لبههای غشای در اطراف نقاط اتصال در ظرف جزئی از یک ثانیه به طرف خارج برآمدگی پیدا کرده و ذره را احاطه میکنند و سپس بطور پیشرونده رسپتورهای غشایی بیشتر و بیشتری به لیگاندهای ذره میچسبند و کلیه این اعمال بطور ناگهانی به روش بستن زیپ لباس به انجام میرسد و یک وزیکول فاگوسیتوزی بستر تشکیل میدهد.
- اکتین و سایر فیبریلهای انقباضی موجود در سیتوپلاسم وزیکول فاگوسیتوزی را احاطه کرده و به دور لبه های خارجی آن منقبض میشوند و وزیکول را به داخل سلول می رانند.
عوامل موثر در فاگوسیتوز
- اولا بیشتر ساختمانهای طبیعی بدن در بافتها سطوح هموار دارند که در برابر فاگوسیتوز مقاومند اما اگر سطح ذرهای ناهموار باشد احتمال انجام فاگوسیتوز افزایش مییابد.
- ثانیا بیشتر مواد طبیعی بدن دارای پوشش حفاظتی پروتئینی هستند که فاگوسیتها را از خود میدانند، از طرف دیگر ، بافتهای مرده و ذرات خارجی به کرات فاقد پوشش حفاظتی هستند که آنها را در معرض فاگوسیتوز قرار میدهد.
- سوم اینکه بدن دارای وسایل ویژهای برای شناخت و تشخیص بعضی مواد خارجی دارد که این یک عمل سیستم ایمنی است. سیستم ایمنی آنتی کورهایی بر ضد عوامل عفونی نظیر باکتریها تولید میکند. سپس این آنتی کورها به غشای باکتریها میچسبند و به این وسیله باکتریها را نسبت به فاگوسیتوز حساس میسازند.
فاگوسیتوز توسط نوتروفیلها
نوتروفیلهایی که وارد بافتها میشدند گویچههای بالغی هستند که میتوانند بلافاصله شروع به فاگوسیتوز کننده
نوتروفیل هنگام نزدیک شدن به ذرهای که باید فاگوسیته شود ابتدا خود را به ذره میچسباند و سپس پاهای کاذبی در تمام جهات در اطراف ذره از خود خارج میکند. پاهای کاذب در طرف دیگر ذره به یکدیگر رسیده و جوش میخورند. این امر یک محفظه بسته محتوی ذره فاگوسیته بوجود میآورد. سپس محفظه به داخل حفره سیتوپلاسمی فرو میرود برای غشای خارجی سلول کنده میشود. و یک وزیکول فاگوسیتیک شناور در داخل سیتوپلاسم (فاگوزوم) باقی میگذارد یک نوتروفیل معمولا میتواند قبل از آنکه غیر فعال شده و بمیرد 5 تا 20 باکتری را فاگوسیته کند.
فاگوسیتوز بوسیله ماکروفاژها
ماکروفاژها در صورت فعال شدن توسط سیستم ایمنی بیگانه خوارهای بسیار قویتری از نوتروفیلها بوده و غالبا قادر به فاگوسیته کردن تا ضد باکتری هستند آنها همچنین قادرند ذرات بسیار بزرگتری در خود جای دهند و میتوانند حتی
گویچههای سرخ یا
انگلهای مالاریا را فاگوسیته کنند. در حالی که نوتروفیلها قادر هستند ذراتی بسیار بزرگتر از باکتریها را فاگوسیته کنند. همچنین ، ماکروفاژها بعد از هضم ذرات میتوانند مواد باقی مانده را از خود خارج کنند. و غالبا برای چندین ماه دیگر زنده میمانند.
سرنوشت ذرات فاگوسیت شده
همین که یک ذره خارجی فاگوسیته شد
لیزوزومها و سایر گرانولهای سیتوپلاسمی بلافاصله با وزیکول فاگوسیتیک تماس پیدا کرده و غشا آنها با غشا وزیکول جوش میخورد و از این راه آنزیمهای متعدد گوارشی و
مواد باکتری کش را به داخل ویزیکول میریزند. به این ترتیب وزیکول فاگوسیتیک به یک وزیکول گوارشی تبدیل میشود و هضم ذره فاگوسیته شده بلافاصله آغاز میگردد.
هم نوتروفیلها و ماکروفاژها دارای تعداد فراوانی لیزوزوم مملو از آنزیمهای پروتئولیتیک هستند که مخصوصا برای هضم باکتریها و مواد پروتئینی خارجی دیگر مناسب هستند. لیزوزمهای ماکروفاژها همچنین محتوی مقادیر زیاد لیپازها هستند که
غشای لیپیدی ضخیم متعلق به بعضی باکتریها را هضم میکنند.
کشته شدن باکتریها توسط نوتروفیلها و ماکروفاژها
علاوه بر هضم باکتریهای خورده شده در فاگوزومها ، نوتروفیلها و ماکروفاژها همچنین محتوی مواد باکتری کشی هستند که بیشتر باکتریها را حتی هنگامی که آنزیمهای لیزوزومی نتوانند آنها را هضم کنند میکشند. این موضوع اهمیت ویژهای دارد زیار بعضی از باکتریها دارای پوششهای حفاظت یا سایر عوامل هستند که از انهدام آنها توسط آنزیمهای غشای فاگوزوم یا بوسیله اندامکهای ویژهای موسوم به
پراکسیزومها ساخته میشوند.
باید دانست که بعضی از باکتریها و بخصوص
باسیل سل پوششهایی دارند که نسبت به هضم لیزوزوم مقاوم بوده و در عین حال موادی نیز ترشح میکنند که حتی در مقابل اثرات کشنده نوتروفیلها و ماکروفاژهای مقاومت میکنند. این باکتریها غالبا مسئول ایجاد بسیاری از بیماریهای مزمن هستند
مباحث مرتبط با عنوان