عرض عام یکی از مفاهیم
کلی است که جزو
کلیات خمس قراردارد.
این مفهوم، مفهومی است
عرضی و یکی ازدو قسم
کلیات عرضی است.(قسم دیگر کلیات عرضی،
عرض خاص است.)
تعریف عرض عام
آن مفهوم کلی عرضی را که اختصاص به افراد یک نوع نداشته باشد، بلکه بر انواع مختلفی از موجودات عارض می شود، عرض عام می نامیم. مانند مفهوم کلی سفید نسبت به انسان؛ چرا که سفید تنها اختصاص به انسان ندارد، بلکه بر بسیاری از
گونه های حیوانات مانند
گربه،
خرگوش،
خرس و... و جمادات مانند
کاغذ و
گچ و
شکر قابل حمل است.
بنابر این سفید برای انسان، عرض عام است. زیرا:
1- اولا عرض است؛ زیرا خارج از
ذات حقیقت انسان است.
2- ثانیا عام است؛ زیرا مختص به یک طبقه و یک نوع نیست؛ بلکه بر موجودات مختلفی قابل اطلاق است.
همانطور که گفته شد، عرض عام چون مفهومی عرضی است، خارج از حقیقت افراد خود بوده و جزئی از ذات مصادیق خود نیست؛ بلکه به صورت یک حالت و صفت عرضی در آنها وجود دارد.
با توجه به این نکته که این امر عارض، اختصاص به افراد یک نوع ندارد، بلکه در انواعی دیگر از موجودات نیز وجود دارد و بر هر مصداقی که صدق کند، خارج از ذات و
ماهیت آن است.
نکته ای که باید بدان توجه داشت این است که عام بودن یک مفهوم، امری
نسبی است؛ یعنی یک کلی عرضی ممکن است نسبت به یک مفهوم کلی، عرض عام باشد، ولی نسبت به کلی دیگر، عرض خاص.
مثلا مفهوم راه رونده چون نسبت به انسان سنجیده شود، عرض عام آن است. (زیرا غیر از انسان، گونه های حیوانات دیگری هم راه می روند.)
اما اگر همین مفهوم را نسبت به کلی حیوان بسنجیم، عرض خاص آن است؛ زیرا راه رفتن از دایره گونه های حیوانات خارج نیست و هیچ غیر حیوانی نمی تواند راه برود.
بنابر این همیشه باید عرض عام رانسبت به یک مفهوم کلی سنجید و تا آن کلی معلوم نگردد، نمی توان معلوم کرد که این مفهوم حقیقتا عرض عام است یا نه.
منابع
- منطق مظفر، صفحه 130
- کلیات منطق صوری، صفحه 129
- آشنایی با علوم اسلامی، جلد 1، صفحه 38
