مولف:
ابن ابی الحدید
مقدمه
شرح ابی الحدید دائره العمارفی از علوم ادب، کلام، فقه، اخلاق،
تاریخ صدر اسلام، انساب و فرهنگ عامه عرب است. شرح مشکلات لغوئی و بیان معانی آن، بیان مسائل ادبی نهج البلاغه و توضیح مشکلات صرفی و نحوی که در هر موردی شواهدی از شعر یا نثر آورده. در هر فصلی کارها و وقایع تاریخی مربوط به آن را شرح داده، اشاره‌هایی نیز در علم
توحید و
عدل آورده، در جائیکه نیاز بوده از مثلها و نکات ظریف استفاده گردد غفلت نورزیده. مسائل فقهی نهج البلاغه را توضیح داده است. در مورد اشاره‌ها و رموزی که
امام علی علیه السلام بیان فرموده، توضیحات لازم را داده. البته از سه جنبه دیگر ادبی، تاریخی و اجتماعی و کلامیش نیز دارای برتریهایی است.
اعتبار علمی شرح ابی الحدید
ابن ابی الحدید در این شرح بیست جلدی خود، به دلیل اینکه مدتها سرپرست کتابخانه های بغداد بوده و علاوه بر آن، کتابخانه ده هزار جلدی ابن‌علقمی را نیز در اختیار داشته، از منابع بسیار مهم استفاده نموده و همچنین از کتابهایی استفاده نموده است که بیشتر آنها پیش از
تاریخ طبری تالیف شده بود. ثانیا ایشان در استفاده از منابع تاریخی و کلامی سعی کرده از منابع گروههای مختلف اعم از
شیعه و
سنی استفاده کند، هم از کتاب قاضی عبدالجبار معتزلی بهره‌ها برده هم از کتاب الشافی سید مرتضی علم الهداء شیعه. از آراء شافعی،
ابوحنیفه،
شیخ مفید و
شیخ طوسی نیز فروگذاری نکرده.
عدم تعصب وی
به عبارت روشنتر ایشان در تالیف این کتاب از هر گونه تعصب بی‌جا دوری گزیده و سعی نموده تا آراء گوناگون را عرصه بدارد. به همین سبب در بین دیگر شروح نهج‌البلاغه دارای امتیاز و برجستگی ویژه‌ای است. البته یادآوری این نکته نیز خالی از لطف نیست که ایشان گاهی موضوعی را دوبار و ضمن دو خطبه شرح داده مثل
موضوع سقیفه را، اما جای شگفتی اینجاست با وجود اینکه هر کدام از اینجا حدودا پنجاه صفحه می‌باشد مطالبش تکراری نیست. همچنین در شرحش حدود هشت هزار بیت شعر در موضوعات مختلف صرفی و نحوی و لغوی و تاریخی و بیان عقاید و رسوم عامه اخلاق عرب است مورد استشهاد قرار داده است.
مشخصه اهمیت شرح
در یک کلام با نظر بر اینکه ایشان این شرح را در پنجاه و هشت سالگی شروع نموده، درست در ایامی که از نظر علمی در علوم مختلف زمان خودش مهارتهای لازم را کسب نموده و از نظر تجربی نیز سرد و گرم روزگار را کشیده و با در نظر گرفتن اینکه حداقل تعصب را در استفاده از منابع به کار برده اهمیت کارش نمایانتر می گردد.
برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به
منبع:
دکتر محمود دامغانی، جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج یک نشر اسفند 1367
