از زمان تصویب اولین
قانون شهرسازی در سال 1312 (قانون راجع به احداث و توسعه معابر و خیابانها) تاکنون، قوانین و مقررات متعددی درخصوص شهر و شهرسازی به تصویب رسیده است که برخی از آنها بستر مناسبی را برای تهیه طرحهای شهری فراهم نمودهاند. برخی نیز مستقیماً به تهیه طرحهای شهری مربوط بودهاند و برخی دیگر در جهت اصلاح و رفع نقایص طرحها (و به تعبیر دیگر بر شهرسازی اندیشیده کشور) مؤثر بودهاند.
عمدهترین این قوانین به شرح زیر می باشند :
در سال 1312 « قانون راجع به احداث و توسعه معابر و خیابانها » به تصویب رسید و با وجود آنکه در مفاد این قانون بارها تجدید نظر شد و بر توان اجرایی آن افزوده گردید اما اقدامات اصلی شهرسازی در سالهای بعد صورت گرفت.
در سال 1320 « قانون توسعه معابر» به تصویب رسید که در واقع تجدید نظر قانون مصوب سال 1312 بوده و تغییراتی در آن صورت گرفته است.
در سال 1343 « قانون تآسیس وزارت آبادانی و مسکن » تصویب شد که در آن چگونگی تآسیس، حدود وظایف و نحوه عملکرد وزارت آبادانی و مسکن آمده است. به دنبال آن، شورای عالی شهرسازی ، تأسیس و نظارت در کار تهیه طرحهای جامع شهرهایی که قرارداد آنها قبلاً منعقد شده بود، به عهده دبیرخانه این شورا گذاشته شد.
در سال 1345 « اصلاح قانون توسعه معابر» تصویب و چند ماده به قانون شهرداری الحاق گشت. اقداماتی چون تدوین مقررات و ضوابط تهیه برنامههای شهری، تأسیس شورای عالی شهرسازی ، تعیین حریم یا محدوده نظارت بر فعالیتها و ساخت و سازها در شهرها و به طور کلی اقدامات عمده برای تحقق اهداف برنامه ریزی شهری در
ایران ، از این سال آغاز گردید.
در سال 1347 به منظور تدوین ضوابط نوسازی شهرها، قانون نوسازی و عمران شهری به تصویب رسید. برخی از موضوعات این قانون عبارتند از :
لغو قانون توسعه معابر و جایگزینی قانون نوسازی و عمران شهر به جای آن ، وضع قانون در زمینه چگونگی تهیه برنامه های جامع شهری و امثال آن.
در سال 1351 ، قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و
معماری ایران ، در سال 1352 ، قانون نظارت بر گسترش شهر تهران و در سال 1353، قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به
وزارت مسکن و شهرسازی به تصویب رسید که در قانون اخیر از طرحهای جامع ، تفصیلی و هادی شهری و طرح جامع سرزمین تعاریف کاملی ارائه و مقررات کلی احداث بناهای شهری در خارج از محدوده قانون و حریم شهرها تعیین شده است. در سال 1355 « آئیننامه مربوط به استفاده از اراضی و احداث بنا و تأسیسات در خارج از محدوده قانونی و حریم شهرها» به تصویب رسید (ملک افضلی و کریمی، 1373).
علاوه بر قوانین فوق الذکر در دوران قبل از
انقلاب اسلامی، می توان به اقدامات و یا قوانینی اشاره کرد که در تحولات شهرسازی کشور مؤثر بودهاند. از جمله این موارد میتوان به « تصویب نقشه تهران تحت عنوان نقشه خیابانها، تصویب قانون بلدیه و تغییر نام بلدیه به شهرداری (1309)، تصویب نقشه جدید شهر
همدان (1310)، تخریب دیوارهای کهن تهران ، ایجاد خیابانهای عریض کمربندی و گسترش شهر به سوی غرب (1311)، تأسیس شورای عالی برنامه (1327)، تصویب لایحه قانونی تشکیل شهرداری و انجمن شهر (1328)، قانون تملک اراضی برای اجرای برنامه های شهرسازی و خانه سازی (1339) و شروع تهیه طرح جامع سرزمین (1355) اشاره کرد (حبیبی، 1375).
در دوران پس از انقلاب در زمینه برنامه ریزی شهری و به ویژه طرحهای جامع، تحولاتی به وجود آمد. در سال 1363، با توجه به مشکلات پیش آمده درخصوص عدم گنجاندن مطالعات حوزه نفوذ در طرحهای جامع قبلی، اهداف و عناوین مطالعات و شرح خدمات و وظایف مربوط به تهیه طرحهای جامع به نام « طرحهای توسعه و عمران و حوزه نفوذ و تفصیلی شهرها» تصویب شد که عنوان سند قانونی مصوب آن «شرح خدمات تیپ 12» نام دارد. در سال 1364 ، تهیه و اجرای طرحهای آماده سازی و احداث شهرهای جدید پیرامون شهرهای بزرگ به عنوان فعالیتی رسمی و موظف در برنامهریزی شهری کشور معمول گردید.
در سال 1366، « قانون زمین شهری» به تصویب رسید که در آن اراضی شهری اعم از موات، بایر و دایر تعریف شده است. تهیه طرح جامع شهرستان در سال 1370 در دستور کار قرار گرفت و در همان سال تحقیق درباره « طرح کالبدی ملی ایران» در واحد شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی آغاز شد. که در سال 1376 در چارچوب برنامه کلان ایران 1400 به تصویب رسید (سعیدنیا، 1378).
در سالهای اخیر نیز پس از تشکیل شوراهای
شهر و
روستا در سال 1376، برنامه ریزی مشارکتی در شهرسازی و مدیریت شهری کشور، جایگاه ویژهای یافته است.