مقدمه
در بررسی حرکت هر ذره چارچوب مختصاتی در نظر گرفته میشود که حرکت نسبت به آن سنجیده میشود. در این
چارچوب موقعیت هر ذره را با بردار مکان مشخص میکنند. بردار مکان ، برداری است که ابتدای آن در مبدا چارچوب و انتهای آن خود ذره است. حال اگر ذره در لحظه
t1 در نقطه
A1 باشد که بردار مکان آن با
r1 مشخص میشود، و در لحظه
t2 در نقطه
A2 با بردار مکان
r2 باشد، در این صورت بردار جابجایی ذره (برداری که ابتدای آن نقطه
A1 و انتهای آن
A2 است) با
r∆ مشخص میشود.
این بردار تغییر موضع ذره را نشان میدهد. اگر بردار جابجایی را بر فاصله زمانی
t = t2 _ t1∆ ، که این جابجایی در آن صورت گرفته است تقسیم کنیم، کمیتی حاصل میشود که
سرعت متوسط نام دارد.
مشخصات سرعت متوسط
از آنجا که کمیت بردار جابجایی
r∆ یک
کمیت برداری است، لذا سرعت متوسط نیز کمیتی برداری خواهد بود. یعنی سرعت متوسط علاوه بر بزرگی و مقدار دارای جهت نیز میباشد. جهت سرعت متوسط همان جهت بردار جابجایی (
r∆) است. یکای سرعت متوسط به صورت نسبت یکای مسافت بر یکای زمان ، مانند متر بر ثانیه یا کیلومتر بر ساعت بیان میشود. از نظر
تحلیل ابعادی ، دیمانسیون سرعت متوسط بصورت
ML خواهد بود. رابطه
r/∆t∆ ، که بصورت اندازه جابجایی کل و زمان سپری شده بوده و هیچگونه اطلاعی درباره چگونگی حرکت بین دو نقطه در اختیار ما قرار نمیدهد، سرعت متوسط نامیده میشود.
مسیر طی شده بین این دو نقطه میتواند منحنی یا خط راست باشد و حرکت میتواند
یکنواخت ، نامنظم یا هر نوع دیگری باشد. اما با دانستن سرعت متوسط در این مورد هیچ اطلاعی نمیتوانیم بدست آوریم. دو نقطه اختیاری از مسیر حرکت یک ذره را انتخاب کرده و سرعت متوسط
ذره را در این دو نقطه تعیین میکنیم. اگر بردار سرعت متوسط از لحاظ بزرگی و جهت در این دو نقطه از مسیر یکسان باشند، میتوان گفت که ذره با
سرعت ثابت یعنی در امتداد یک خط راست (راستای ثابت) و با آهنگ ثابت (بزرگی ثابت) حرکت میکنند. به بیان دیگر
حرکت مستقیم الخط یکنواخت است.
سرعت متوسط در حرکت یک بعدی با شتاب ثابت
ذرهای را در نظر بگیرید که با
شتاب ثابت α در امتداد محور
x حرکت میکند. از آنجا که شتاب بصورت آهنگ زمانی تغییر سرعت تعریف میشود، لذا اگر شتاب ثابت باشد، مفهوم آن این است که سرعت با آهنگ ثابت و یکنواخت تغییر میکند. در این حالت سرعت متوسط در هر بازه زمانی برابر با نصف مجموع مقادیر سرعت در ابتدا و انتهای بازه زمانی میباشد. یعنی اگر سرعت در لحظه
t = 0 را با
Vx0 و سرعت در لحظه
t را با
Vx نشان دهیم، در این صورت سرعت متوسط بصورت زیر خواهد بود.
اهمیت سرعت متوسط
اگر بخواهیم در مورد چگونگی حرکت اطلاعات داشته باشیم، در این مورد سرعت متوسط به ما کمکی نمیکند. اما در عوض در مورد یک حرکت ، اگر سرعت متوسط و بردار جابجایی را داشته باشیم، به راحتی میتوانیم زمان حرکت را تعیین کنیم. از نظر هندسی اگر
نمودار مکان - زمان یک حرکت داده شده باشد، از روی شکل میتوان سرعت متوسط را تعیین نمود. اگر بخواهیم در مورد چگونگی حرکت و کیفیت آن آگاهی پیدا کنیم، باید از
سرعت لحظهای (سرعتی که ذره در هر لحظه دارد) استفاده کنیم. سرعت لحظهای بصورت حد سرعت متوسط ، زمانی که
t∆ به سمت صفر میل میکند، تعریف میشود. در صورتی که حرکت با سرعت ثابت صورت گیرد (حرکت یکنواخت)، در این صورت سرعت متوسط و سرعت لحظهای هر دو یکسان خواهند بود.
مباحث مرتبط با عنوان