منو
 کاربر Online
1042 کاربر online

زون سنندج-سیرجان

چاپ
علوم طبیعت > زمین شناسی > زمین شناسی ایران

مقدمه

سنندج – سیرجان باریکه‎اى از جنوب غربی ایران میانى است که در بلافصل شمال خاورى راندگى اصلى زون زاگرسپزاگرس قرار دارد. ویژگی‎هاى سنگى و ساختارى سنندج – سیرجان معرف یک گودى ژرف (Trough) و یا کافت میانه بلوک در سپر پرکامبرین ایران و عربستان است. به همین‎رو ویژگی‎هاى زمین‎شناختى آن با پهنه‎هاى مجاور تفاوت‎هاى آشکار دارد. تفاوت‎هاى ویژه این زون سبب شده است تا از گذشته‎هاى دور مورد توجه و مطالع زمین‎شناسان باشد.
درازاى زون سنندج – سیرجان حدود 1500 و پهناى آن 150 تا 250 کیلومتر است که از باختر دریاچه ارومیه آغاز می‎شود و در یک راستاى شمال غربی – جنوب شرقی تا گسل میناب، در شمال بندرعباس، ادامه می‎یابد. نیاز به یادآورى است که در پهنه مکران باریکه‎اى از پوسته قاره‎اى به نام کمپلکس دورکان وجود دارد که مک ‎کال (1985) آن را ادامه شرقی زون سنندج – سیرجان می‎داند. در جهت شمال غرب ، گودى درون قاره‎اى سنندج – سیرجان تا جنوب شرقی ترکیه ادامه دارد که پس از تغییرى در روند آن تا ماسیف بیتلیس ادامه می‎یابد .
برخلاف مرز جنوب غربی، که باراندگى اصلى زاگرس مشخص می‎شود، ارتباط شمال شرقی سنندج – سیرجان با مناطق دیگر ایران میانى، به دلیل پوشش گسترده سنگ‎هاى ترشیرى و کواترنر، تغییرات جانبى رخساره‎ها و نیز دگرشکلی‎هاى پیچیده، به خوبى مشخص نیست. فروافتادگی‎هاى دریاچه ارومیه، توزلوگل، گاوخونى و جازموریان فصل مشترک تقریبى سنندج – سیرجان با ایران میانى است (اشتوکلین، 1968).

تکتونیک و فعالیت سنندج-سیرجان

راستاى مستقیم سنندج - سیرجان در فاصله میان دریاچه ارومیه و اسفندقه، به طور محلى نمایانگر سامانه‎اى راستالغز است. در راستاى جنوبى این ناحیه، گسل‎هاى مستقیمى مانندآباده، ده‎شیر، شهربابک و بافت مشخص‎اند که بعضى از آنها نشانگر جابه‎جایى امتداد لغز راستگرد در رسوبات کواترنرى می‎باشند (شیـخ‎الاسلامى، 1381). همخوانى روند ساختـارى، یکسانى الگوى ساختارى، چیرگى راندگی‎ها به ویژه پذیرش الگوى استاندارد مناطق کوهزادى در زون‎هاى برخوردى، سبب شده است تا زمین‎شناسانى مانند فالکن (1961)، برو و ریکو (1971)، هینز و مک‎کوییلن (1974)، فرهودى (1978) و علوى (1994)، سنندج – سیرجان را زیر زونى از کوهزاد زاگرس بدانند. ولى، ترتیب رسوبات، چارچوب زمین‎ساختى و به ویژه رویدادهاى زمین‎ساختى و فعالیت‎هاى ماگمایى – دگرگونى سبب شده تا گروهى بزرگ از زمین‎شناسان، ویژگی‎هاى سنندج – سیرجان را با مناطق پرتحرک مرکز و شمال ایران قیاس کرده و آن را زیرزونى از ایران میانى بدانند. با این حال، تفاوت‎هایى مانند پیروى از روند ساختمانى زاگرس، نبود نسبى سنگ‎هاى آتشفشانى دوره ترشیرى، محدودیت گسترش سنگ‎هاى ترشیرى، فراوانى نفوذی‎هاى گرانیتى – دیوریتى مزوزوییک و سنوزوییک، فراوانى نسبى سنگ‎هاى آذرین بیرونى پالئوزوییک (سیلورین – دونین – پرمین)، عملکرد احتمالى رویدادهاى زمین‎ساختى پیش از پرمین، و سرانجام دگرگونى به نسبت پیشرفته جنبش‎هاى سیمرین پیشین از ویژگی‎هاى بارز سنندج – سیرجان ‎است که وابستگى آن را با زون‎هاى مجاور پرسش‎آمیز و مستقل دانستن آن را پیشنهاد می‎کند. ویژگی‎هاى بارز سنندج – سیرجان به ویژه فرآیندهاى دگرگونى آن در همه جا یکسان نیستند. در نیمه جنوب شرقی این زون پدیده‎هاى دگرگونى به طور عمده حاصل عملکرد کوهزایى سیمرین پیشین است در حالى که در نیمه شمالى آن رویدادهاى سیمرین میانى به ویژه کوهزایى لارامید از عوامل پلوتونیسم و دگرگونى هستند. به همین دلیل افتخارنژاد (1359)، زون سنندج – سیرجان را به دو بخش سنندج - همدان و همدان – سیرجان تقسیم می‎کند.

تاریخچه چینه‎نگارى سنندج - سیرجان :

در زون سنندج – سیرجان، پدیده‎هاى دگرگونى، ماگماتیسم و زمین‎ساخت پى در پى و هم‎آهنگ با فازهاى زمین‎ساختى شناخته شده در مقیاس جهانى در بیشترین مقدار است. به همین‎رو، این زون ناآرام‎ترین و به گفته‎اى دیگر پویا‎ترین پهنه زمین‎ساختى ایران است.
درباره پی‎سنگ پرکامبرین این پهنه، اطلاع روشنى در دست نیست. در پاره‎اى از گزارش‎ها پی‎سنگ، متشکل از آمفیبولیت ، گنیس و آمفیبولیت شیست دانسته شده است. سبزه‎ئى (1373)، پی‎سنگ پرکامبرین سنندج – سیرجان را با نواحى رودان قیاس کرده و پی‎سنگ را نوعى پوسته اقیانوسى می‎داند.

تصویر

از اواخر پالئوزوییک پیشین، این زون به حوضه‎اى در حال نشست تبدیل و با نهشته‎هاى آوارى انباشته شده است. نیروهاى کششى مؤثر در فرونشست، موجب ظهور و خروج ماگماهاى بازالتى از نوع قلیایى قاره‎اى شده که اوج آن در دونین بالایى است. نبود سنگ‎هاى کربنیفر بالایى نشان می‎دهد که حرکت‎هاى خشکی‎زاى فلات ایران همچنان بر این زون اثرگذار بوده است که بارزترین اثر آن، ایجاد پستى و بلندى است. ولى، تیله و همکاران (1968) بر این باورند که فاز هرسی‎نین همراه با دگرگونى بوده است. مجموعه پرمین زون سنندج – سیرجان، کم و بیش با ایران مرکزى همانند است، ولى سنگ‎هاى شیلىپرمین در این پهنه بیشترند و در برخى نقاط مانند حاجی‎آباد، اقلید، گلپایگان و مریوان با دیابازهاى قلیایى و بازالت همراه ‎است. به جز موارد نادر، سنگ‎هاى پرمین را شیست‎هاى تریاس بالا – ژوراسیک پوشانده‎اند و شواهد موجود گویاى این است که در میانه‎هاى تریاس حوادثى بس مهم روى داده که در نتیجه آن سنگ‎هاى زون سنندج – سیرجان دچار دگرگونى دیناموترمال شده‎اند که تا رخساره آمفیبولیت پیشرفته و در اعماق پایین‎تر به ذوب آناتکتیک رسیده است. از آغاز تریاس پسین تا کرتاسه پسین در فرونشست ژرف سنندج – سیرجان رسوبات آوارى و گاه کربناتى، همراه با سنگ‎هاى ماگمایى انباشته شده است این توالی‎ها، زیر تأثیر فاز کوهزایى لارامید قرار گرفته‎اند که حاصل آن پایدارى و سخت شدن بخش‎هاى شمال باخترى زون سنندج – سیرجان است به گونه‎اى که در نواحى باختر ارومیه، میاندوآب، بوکان و مهاباد، رسوبات آهکى الیگوسن – میوسن (سازند قم) چین‎خوردگى ملایم و دامنه کوتاه دارند (افتخارنژاد، 1359). به جز چند ناحیه، در زون سنندج – سیرجان، سنگ‎هاى سیستم ترشیرى گسترشى چندان ندارند.

از دیدگاه ژئودینامیکى، شیخ‎الاسلامى (1381) نکته‎هاى زیر را باور دارد .

الف) بازشدگى درون قاره‎اى به سن پالئوزوییک در حاشیه شمالى گندوانا.

ب) جدا شدن ورق ایران از گندوانا در حاشیة جنوبى خود به دنبال بازشدگى تتیس جوان پس ار پرمین میانی.

ج) از آغاز تریاس پسین، سنگ کره اقیانوسى تتیس جوان در اثر فرورانش در زیر ورق ایران، شروع به از میان رفتن کرده است. از این زمان به بعد، سنندج – سیرجان یک گوه برافزایشى را شکل داده است.

د) بسته شدن تتیس جوان در انتهاى مزوزوییک. در این زمان حاشیه قدیمى ایران (سنندج – سیرجان) با مجموعة دگرگون همراه با افیولیت‎هاى تتیسى بر روى حاشیه قدیمى عربى – گندوانایى رانده شده‎اند.

با توجه به دیرینه جغرافیایى گفته شده می‎توان پذیرفت که زون سنندج – سیرجان داراى یک زمینه ساختارى اصلى است که از پرکامبرین پسین با کافتن آغاز شده و در کوهزایى سیمرین پیشین با وارونگى زمین‎ساختى پایان یافته و سپس حوضه‎هاى توربیدیتى مزوزوییک در تریاس پسین شکل گرفته و در فاز سیمرین میانى و یا لارامید بسته شده است. همه سنگ‎هاى سنندج – سیرجان را می‎توان در سه واحد زمین‎ساختى – چینه‎نگاشتى پرکامبرین پسین – تریاس میانى، تریاس بالایى – کرتاسه و مجموعه ترشیرى جاى داد.

مقالات مرتبط با عنوان:














تعداد بازدید ها: 56730


ارسال توضیح جدید
الزامی
big grin confused جالب cry eek evil فریاد اخم خبر lol عصبانی mr green خنثی سوال razz redface rolleyes غمگین smile surprised twisted چشمک arrow



از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..