| گرایم تعریفی را منحصرا برای بیان رقابت بین گیاهان پیشنهاد کرده است: رقابت گرایشی است که گیاهان مجاور برای بهره‌وری از مقدار معین و محدود نور ، عناصر کانی مورد نیاز ، مولکولهای آب و یا حجم و فضای محدود ، از خود ظاهر می‌سازند. |
مقدمه
مفهوم رقابت برای غالب مردم و شاید عامه مردم آشناست. زیرا عملی است که از خود انسانها در تمام مقاطع زندگی سرمی‌زند. فرزندان خردسال که در یک خانواده برای جلب توجه بیشتر والدین یا تصاحب وسایل محدود بازی و یا اشغال گوشه خاصی از منزل با یکدیگر معارضه می‌کنند مفهوم رقابت را به تجربه درک می‌کنند. بزرگسالان نیز در زندگی روزمره خود برای کسب موقعیت بهتر ، استفاده بیشتر از امکاناتی که مورد توجه و جستجوی افراد متعدد است، بطور مختلف دست به رقابت می‌زنند.
وجود همین آشنایی قبلی به اکثر مولفان امکان می‌دهد که مباحث مربوط به رقابت را بدون ارائه تعریف برای این واژه آغاز کنند.
میلن نخستین کسی است که سوابق مربوط به طرح مبحث رقابت در نوشته‌های زیست شناختی را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که در اکثر موارد مفهوم رقابت را معادل "
تلاش برای بقا" یا تنازع برای بقا می‌گیرند. برخی دیگر نیز نظیر هارپر برای جلوگیری از هر نوع آمیختگی در مفاهیم ، طرد کلمه رقابت و جایگزینی آن بوسیله واژه دیگر (
تداخل متقابل) را پیشنهاد می‌کند و سپس
گرایم تعریفی را منحصرا برای رقابت بین گیاهان پیشنهاد داد.
فرآیند رقابت
شرط بروز رقابت
تنها این نیست که جانداران متعدد از یک منبع زیستی بطور مشترک استفاده کنند بلکه علاوه بر اشتراک ، محدود بودن آن منبع یعنی عدم کفایت آن برای تامین نیاز همه متقاضیان ضروری است. به بیان دیگر مشترک بودن منبع محیطی شرط لازم است ولی شرط کافی نیست.
همسایه بودن جانداران
یعنی زیستن آنها در یک منطقه معین شرط اجتناب ناپذیر برای بروز رقابت بین آنهاست، اما این شرط بطور دقیق و به معنای واقعی کلمه تنها در مورد گیاهان و جانوران ساکن صدق می‌کند. مثلا گیاهان مراتع یا جانوران سطح جنگل در اوقات مختلف ماه و هفته یا حتی در ساعات متفاوت شب و روز مورد استفاده دسته‌های متعددی از گونه‌های متفاوت قرار می‌گیرند و پدیده رقابت بین جاندارانی که به مفهوم دقیق کلمه همسایه یکدیگر نیستند بروز می‌کند. اما باید توجه داشت که مراد از این توضیح نفی شرط همسایگی در مورد جانداران متحرک نیست بلکه این گروه از رقیبها نیز به نحوی همسایه یکدیگرند.
مثلا
پرندگان مقیم امریکا با پرندگان مقیم اروپا هرگز برای تغذیه از یک منبع غذایی با یکدیگر رقابت نمی‌کنند. بنابراین بودن در یک منطقه برای اشتراک در استفاده از یک منبع محیطی شرط حتمی است ولی این اشتراک با وجود داشتن فاصله محدود به نحوی که عبارت همسایه بودن به معنای دقیق کلمه به آن اطلاق شود، می‌تواند بروز کند.
شکلهای رقابت
بر حسب منبعی که بهره وری مشترک و همزمان در آن موجب بروز این پدیده می‌شود، متنوع‌اند. رقابت در بین گیاهان اغلب برای اشغال فضای محدود در بالاتر از سطح
خاک بین شاخ و برگ گیاهان و در زیر خاک بین
ریشه‌ها رخ می‌دهد. محدودیت عوامل زیستی دیگر نظیر
آب ، نمکهای کانی و غیره نیز بر این لیست افزوده می‌شود. در بین جانوران رقابت عمدتا برای بهره‌وری از منبع غذایی مشترک ، ندرتا برای اشغال فضا جهت ساختن لانه و رعایت حریم است. رقابت فرآیندی است که می‌تواند هم بین افراد متعلق به یک گونه و هم بین افراد متعلق به گونه‌های متمایز رخ دهد.
نحوه وقوع یا مکانیزم رقابت (نظر برچ)
رقابت برای منبع (رقابت غیر تصرفی)
این شکل از رقابت وقتی رخ می‌دهد که افرادی (متعلق به گونه واحد یا گونه‌های مختلف) یک منبع محیطی را که با محدودیت و کمیابی روبرو است، مورد استفاده قرار می‌دهند و آن را از دسترس متقاضیان دیگر خارج می‌سازند.
رقابت آمیخته با اقدام (رقابت تعرضی)
این شکل از رقابت وقتی بروز می‌کند که جاندارانی برای دستیابی به یک منبع برای یکدیگر ممانعت و مزاحمت ایجاد کنند. شرط بروز این رقابت الزاما محدودیت منبع نیست.
وسعت قلمرو
در جوامع با ثبات موجودات زنده‌ای که نیازهای مشابهی دارند به طرق مختلف از هم جدا شده‌اند تا رقابت کاهش یابد. مثلا بسیاری از گونه‌های پرندگان و برخی از جانوران عالی بخش خاص از
زیستگاه را به خود اختصاص می‌دهند به این بخش خاصی از زیستگاه را به خود وسعت قلمرو می‌گوییم. قلمرو داشتن رقابت در مورد زیستگاه را کاهش می‌دهد گاه گیاهان مواد خاصی از خود ترشح می‌کنند که سبب حذف یا کاهش گونه گیاهی مجاور می‌شود به این پدیده رقابت شیمیایی می‌گوییم.
آینده بحث
رقابت دو مکانیزم متفاوت دارد نباید چنین نتیجه گرفت که هر شکلی یا هر موردی از بروز رقابت باید یکی از دو مکانیزم فوق را بکار برد بلکه برعکس گاهی با یک مکانیزم و برخی اوقات با استفاده از هر دو مکانیزم صورت می‌پذیرد.
مباحث مرتبط با عنوان
