دایک (Dike) توده لایه‌ای شکلی است که طبقات مجاور خود را قطع می‌کند و توده‌های لایه‌ای شکلی را هم که در داخل سنگهای بدون طبقه‌بندی و شیستوزیته قرار گرفته‌اند، دایک می‌نامند.

مشخصات دایکها

اغلب دایکها در اثر نفوذ ماگما در شکافها بوجود می‌آید. اگر چه دیواره‌های آنها ممکن است در اثر فشار وارده از ماگما از هم جدا شود و یا اینکه ممکن است ماگما مقداری از سنگهای دیواره شکافها را در خود حل کرده سبب توسعه شکافها شود. لیکن بعضی از توده‌های نفوذی که به ظاهر مانند دایکهاست در نتیجه جانشینی بوجود آمده است. دایکها نیز مانند سیل‌ها ممکن است ساده ، مکرر ، مرکب و یا تفریق شده باشد. این اصطلاحات در اینجا هم درست با همان معانی که در مورد سیل‌ها به کار برده شده، استعمال می‌شود.

ابعاد دایکها خیلی متغیر است، ضخامت بعضی از آنها فقط چند میلیمتر است و طول آنها هم از چند سانتیمتر بیشتر نیست، ولی اکثرا دایکها دارای ضخامتی بین 3 تا 6 متر می‌باشند و دایکهای ضخیمتر و نازکتر زیاد دیده می‌شود. طول ظاهری دایکها بستگی به وضع آنها دارد. در ایسلند دایکهایی که طول آنها به 15 کیلومتر می‌رسد زیاد دیده می‌شود و بعضی از آنها دارای طولی نزدیک به 50 کیلومتر می‌باشد. در انگلستان دایکی به طول 180 کیلومتر (شاید هم بیشتر) وجوددارد.

انواع دایکها

دسته دایک

به دایکهایی که در یک منطقه به صورت موازی قرار دارند، دسته دایک گفته می‌شود.

دایکهای شعاعی

دایکهای شعاعی در اطراف دهانه آتشفشانی دیده می‌شوند.

دایکهای مخروطی

به دایکهای متحدالمرکز اطلاق می‌شود که همه به طرف یک مرکز شیب دارد. باید دانست که هیچ یک از این دایکها به صورت دایره کامل دیده نمی‌شود و در حقیقت این دایکها هیچ وقت طولشان از چند کیلومتر تجاوز نمی‌کند. شیب متوسط این دایکها در حدود 45 درجه است و شیب دایکها با فاصله آنها از مرکز نسبت معکوس دارد.

دایکهای حلقوی

مقطع افقی این دایکها بیضی شکل است و فصل مشترک آنها با سنگهای همبر قائم و یا خیلی زیاد می‌باشد. قطر متوسط این مجموعه دایکها در حدود هفت کیلومتر است. ولی بعضی از آنها قطرشان از حدود 300 متر بیشتر نیست، در صورتی که برخی دارای قطری بیش از 20 کیلومتر می‌باشد. ضخامت متوسط این دایکها در حدود 600 متر است و حداکثر به 5000 متر می‌رسد.

مباحث مرتبط با عنوان

• انواع شیل
• تفریق ماگمایی
• سیل‌ها
• گدازه آتشفشانی