|
گروه -OH در یک نوع الکل
|
دید کلی
فرمول عمومی
الکلها ،
ROH است که در آن ،
R یک گروه آلکیل یا آلکیل استخلاف شده است. این گروه میتواند نوع اول ، دوم یا سوم باشد. ممکن است زنجیر باز یا حلقهای باشد؛ ممکن است دارای یک اتم
هالوژن ، هیدروکسیلهای بیشتر یا یکی از بسیاری گروههای دیگر باشد که در
شیمی آلی وجود دارد.
همه الکلها ، دارای گروه هیدروکسیل (
-OH ) هستند که بهعنوان گروه عاملی ، خواص مشخصه این خانواده از ترکیبها را تعیین میکند. تغییر و تنوع در ساختار
R میتواند بر سرعت واکنشهای الکلها و حتی در موارد معدودی ، بر نوع واکنشها تاثیر گذارد. باید توجه داشت که ترکیباتی که در آنها گروه هیدروکسیل مستقیما به یک حلقه آروماتیک متصل است، الکل نیستند؛ آنها فنل هستند و با الکلها تفاوت فاحشی دارند.
گروه عاملی -OH
اگر این واقعیت را در نظر داشته باشیم که از نظر ساختاری: الکل آمیزه ای از یک
آلکان و
آب است، بهخوبی میتوانیم خواص فیزیکی الکلها را درک کنیم. الکل متشکل از یک گروه آلکیل شبه آلکان و یک گروه هیدروکسیل شبه آب است. از دو واحد ساختاری الکل ، این گروه
-OH است که سبب خواص فیزیکی مشخصه آب میشود و گروه آلکیل ، بسته به اندازه و شکلش ، این خواص را تعدیل میکند.
گروه هیدروکسیل کاملا قطبی است و نکته بسیار مهم اینکه ، دارای هیدروژنی است که به عنصر بهشدت الکترونگاتیو
اکسیژن پیوند دارد. یک الکل با استفاده از گروه هیدروکسیل میتواند پیوند هیدروژنی تشکیل دهد، پیوند هیدروژنی با مولکولهای الکل همانندش و با مولکولهای خنثی و با آنیونها.
دمای جوش
در میان
هیدروکربنها به نظر میرسد که عوامل تعیین کننده دمای جوش ، عمدتا وزن مولکولی و شکل مولکولی باشند؛ این چیزی است که از مولکولهایی که عمدتا با نیروهای واندروالسی در کنار یکدیگرند، انتظار میرود. در الکلها نیز با افزایش تعداد کربن ، دمای جوش بالا میرود و با شاخهدار شدن زنجیر ، دمای جوش پایین میآید. اما نکته غیر عادی ، در مورد الکلها این است که آنها در دمایی بالا به جوش میآیند.
این دماهای جوش ، بسیار بالاتر از دمای جوش هیدروکربنها با وزن مولکولی یکسان است و حتی از دمای جوش بسیاری ترکیبها با قطبیت قابل ملاحظه بالاتر است. چگونه این پدیده را تبیین میکنیم؟ بدیهی است پاسخ این است که الکلها ، همانند آب ، مایعهای بهم پیوسته هستند. دمای جوش بالای آنها به علت نیاز به انرژی بیشتر برای شکستن پیوندهای هیدروژنی است که مولکولها را در کنار یکدیگر نگه داشتهاند. اگر چه اترها و آلدئیدها هم اکسیژن دارند، اما هیدروژن در آنها فقط با کربن پیوند دارد ، این نوع هیدروکربنها آنقدر مثبت نیستند که بتوانند با اکسیژن ، پیوند قابل ملاحظه ای ایجاد کنند.
مطالعه پیوند هیدروژنی در الکلها
در مطالعه پیوند هیدروژنی ، طیف بینی زیر قرمز ، نقش کلیدی بر عهده داشته است. در محلول رقیق در یک حلال غیر قطبی مانند کربن تتراکلرید (یا در فاز گاز) ، یعنی در حالتی که تجمع مولکولی ، کمینه است، به عنوان مثال ، اتانول ، نوار کششی O-H را در 3640cm
-1 نشان میدهد. با افزایش غلظت اتانول ، بتدریج ، نوار پهنتر دیگری در 3350cm
-1 جایگزین این نوار میشود.
پیوند هیدروژنی با اکسیژن دوم ، پیوند O-H را تضعیف میکند و انرژی و بتبع آن ، فرکانس ارتعاش را پایین میآورد.
حل شدن الکلها
رفتار الکلها بهعنوان حل شده نیز ، توانایی آنها برای تشکیل پیوند هیدروژنی را منعکس میکند. برخلاف هیدروکربنها ، الکلهای سبک با آب امتزاجپذیرند. از آنجا که نیروهای بین مولکولی الکلها ، همانند نیروهای بین مولکولی آب است، دو نوع مولکول با یکدیگر قابل اختلاطند: انرژی لازم برای شکسیتن یک پیوند هیدروژنی بین دو مولکول آب یا دو مولکول الکل ، با تشکیل یک پیوند هیدروژنی بین یک مولکول آب و یک مولکول الکل تامین میشود. اما این موضوع ، فقط در مورد اللکهای سبک ، یعنی الکلهایی که در آنها گروه -OH بخش بزرگی از
مولکول را تشکیل میدهد، صادق است.
با بزرگتر شدن گروه آلکیل شبه آلکان ،
انحلال پذیری در آب کاهش مییابد. از دیدگاه عملی ، خط مرزی بین انحلال پذیری و انحلال ناپذیری الکلهای نوع اول در آب را الکل چهار تا پنج کربنی در نظر میگیریم. الکلهای پلیهیدروکسی در هر مولکول بیش از یک موضع برای تشکیل پیوند هیدروژنی دارند و این ویژگی در خواص آنها منعکس است. ساده ترین دیول ، 1، 2 اتاندیول ، (اتیلن گلیکول) در 197درجه سانتیگراد میجوشد.
دیولهای سبک با آب در میآمیزند و آنهایی که تا هفت اتم کربن دارند، در آب انحلالپذیری قابل ملاحظه ای دارند. خاصیات ضد انجماد اتیلن گلیکول ناشی از دمای جوش بالا ، دمای انجماد پایین و انحلالپذیری بالا در آب است.
مباحث مرتبط با عنوان
منبع
- شیمی آلی ، جلد اول ؛ تالیف: موریسون ، بوید. نشر علوم دانشگاهی.