• شان نزول
• برای تقویت و پیشگیری پیامبر
• حفظ قرآن
• لزوم عمل به قوانین و احکام قرآن
• تفکر در ایات الهی
• وجود آیات ناسخ و منسوخ در قرآن
• برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به
• منابع

-=قرآن کریم دو گونه بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از طرف خداوند نازل گردیده که یک نوع آن مربوط به نزول دفعی است یعنی اینکه آن بخش از قرآن که مربوط به شخص پیامبر است به صورت یکجا بر حضرت رسول اکرم نازل گردیده و اما چون هدف از قرآن، هدایت بشر می‌باشد و باید به مردم ابلاغ گردد، به مردم مربوط می‌شد به گونه دوم که همان نزولش بصورت آیه آیه یا سوره‌ای بوده بصورت تدریجی در طول بیست و سه سال به پیامبر اکرم نازل گشته و همین نوع نزولش سبب امتیاز آن بر سایر کتب آسمانی می‌باشد.=-

دانشمندان علوم قرآنی در مورد حکمت تقسیم قرآن به سوره‌ها و آیه‌ها، مطالبی بیان کرده‌اند که بدین ترتیب می‌باشد.

شان نزول

اکثریت آیات قرآنی براساس حوادثی که بر مسلمانان اتفاق می‌افتاد یا برای حل مشکل پیش آمده یا پاسخ به سوالاتی که از پیامبر اکرم سوال می‌کردند و مواردی دیگر نازل گردیده یعنی نزول بسیاری از آیات قرآنی با حوادث و نیازمندیهای زمان پیامبر ارتباط داشته و آشکار است که این حوادث نیز بتدریج اتفاق افتاده، بنابراین چون بعضی از حوادث و اتفاقات پیش آمده زمینه نزول بسیاری از آیات قرآنی و سوره‌ها را بوده است. این حوادث نیز بتدریج اتفاق می‌افتاده، حکمت نیز حکم می‌کرد که آیات نیز همزمان با همان حوادث که به شان نزول یا اسباب النزول معروف است نازل گردد.

برای تقویت و پیشگیری پیامبر

طبق برخی از روایات، قرآن سه مرحله از نزول را طی کرده تا به دست مردم رسیده است، یعنی اینکه در اول از طرف خداوند در لوح محفوظ نزول یافته و در مرتبه دوم از لوح محفوظ به بیت العزه نزول کرده و از بیت العزه آسمان دنیا بر قلب مبارک رسول اکرم نازل گشته است و از این نزول سه گانه، آخرین مرحله از نزولش می‌باشد که در جریان هدایت کردن، مربوط به مردم می‌شود. یعنی باید به تدریج به مردم ابلاغ گردد تا نتیجه مثبت دهد. اما نزول تدریجی قرآن، سبب خرده گیری مشرکین بر پیامبر اکرم گردید و همچنین یهودیان نیز که معتقد به نزول یکدفعه تورات بر حضرت موسی بودند بر اینگونه نزول قرآن بر پیامبر اشکال گرفتند که خداوند آیات 32 و 33 سوره فرقان پاسخ مشرکین و کفار را بیان فرمودند که ما قرآن را بتدریج بر تو نازل می‌کنیم تا قلب تو را آرام و مطمئن نگهداریم و قرآن را با تانی بر تو خواندیم. چون با تجدید وحی بر پیامبر و استمرار آن با بیان نبوتش عامل ثبات و پایداری پیامبر در مسئله دعوتش در مقابل کفار و منافقین و مقابله با تهدید و آزار و اذیتشات بود. چنانکه در تاریخ آمده است که پیامبر امر وقتی رسالتهایی (وحی) برایش نازل می‌گرید به خوشحالی وصف ناپذیری دست می‌یافت و چون در ماه رمضان جبرئیل بیشتر بر روی نازل می‌گردید جالبترین وحی برایشان بود.

حفظ قرآن

قرآن بر شخصی نازل گردید که بیسواد بود و نه می‌توانست بخواند و نه می‌توانست بنویسد و علاوه بر آن، اکثریت مردم نیز امی بوده و سواد خواندن و نوشتن نیز نداشتند طبیعی است که در چنین شرایطی اگر قرآن یکجا نازل می‌شد با توجه به عدم سواد اکثریت مردم و پیامبر در جهت نوشتن آن برای بقایش امکان از بین رفتن و حتی تحریفش در طول زمان قابل تصور بود فلذا حکمت اقتضا می‌کرد حال که مردم قدرت نوشتن آن را ندارند باید بوسیله‌ای دیگر نازل گردد تا مردم فرصت به حافظه سپردن آیات را داشته باشد چنانکه روایتی نیز بدین مضمون می باشد که پیامبر آیات جدید بر ما نمی‌آموخت مگر آنکه ما آیات قبلی را یاد گرفته و به آنها عمل کنیم. و علاوه بر حفظ آیات توسط افراد بی‌سواد، نزول تدریجی آیات سبب می‌شد تا معدود افرادی نیز که سواد خواندن و نوشتن داشتند آن را بنویسند. که آیه 66 سوره اسراء موید همین مطلب است باین مفهوم که قرآن بتدریج بر پیامبر نازل شد تا پیامبر با درنگ و تامل آن را همزمان، نزول بر مردم بخواند.

لزوم عمل به قوانین و احکام قرآن

در قرآن یک سری دستورات و احکامی وجود دارد که باید امت مسلمان آنها را رعایت کنند، فرهنگی که قرآن به جامعه آنروز عربستان عرضه داشت تقریبا در تضاد کامل با آداب و رسوم عرب جاهلی بود، آنها مشرک بودند در حالی که قرآن دعوت بر یگانه پرستی می‌کرد، زنا، کار عادی بود در حالیکه قرآن آن را نهی می‌کرد، معتقد به نظام طبقاتی بودند در حالیکه قرآن نفی می‌کرد، فرشتگان را دختران خدا می‌دانستند در حالیکه قرآن می‌فرمود خدا فرزندی برای خودش اختیار نکرده و خوردن شراب که همانند خوردن آب عادی بوده در حالیکه دستور به ترک از آن می‌داد و موارد مشابه دیگر. حال اگر این دستورات نهی از آداب و رسوم جاهلی که با گوشت و خونشان آمیخته شده بود به یکباره حرام می‌گردید معلوم بود که هیچ وقت دور قرآن و پیامبر نمی‌آمدند هر چند که مانعشان باشد و به این اساس باید با قوانین الهی، بتدریج آشنا گردیده و با آنها خو بگیرند. درست به این دلیل است که عایشه می‌گوید بدین جهت در اولین سورها از مفصلا سخن از بهشت و جهنم است چونکه وقتی مردم به اسلام گرویدند اگر به جای آن حلال و حرام نازل گردد و از حرمت شراب یا زنا سخن می‌گفت، مردم می‌گفتند ما شراب را ترک نمی‌کنیم و ما زنا را ترک نمی‌کنیم. و بد نیست بدانیم مهمترین عاملی که باعث شد یهودیان از پذیرفتن دستورات تورات سر بتابند، نزول یکدفعه اش بود. فلذا می‌بینیم که حتی حرام کردن یک کاری را نیز در قرآن بتدریج انجام می‌گیرد مانند حرام شدن شراب که در طی 4 آیه و در یک فاصله زمانی نه یک دفعه صورت گرفت.

تفکر در ایات الهی

قرآن مجید در آیات مختلفی همه انسانها و مومنین و مشرکین را دعوت به تفکر و اندیشیبدن در آسمانها و زمینها علی الخصوص در آیاتش می‌کند، که این نزول تدریجی‌اش فرصتی است برای تفکر در آیات نازل شده، چرا که اگر یکی نازل می‌شد تا انسان می‌خواست در آیه‌ای و مطلبی در قرآن فکر کند آیات دیگری می‌آمد عملا نمی‌توانست آنطور که باید و شاید در حول آیات توقف کرده و با اندیشیدن به نتیجه‌ای برسد اما این نزول تدریجی قرآن که حدودا 23 سال طول کشید، بهترین فرصت را برای تفکر عمیق در آیات الهی را ایجاد کرده است.

وجود آیات ناسخ و منسوخ در قرآن

در قرآن یک سری آیات وجود دارند که در یک برهه زمانی، عملکردن بر آنها واجب بوده است که بعدا به دلیل عوض شدن موضوع یا دلایل دیگر آن حکم تعطیل شده و به جایش حکم دیگری آمده که مسلمانان مکلف به انجام آن بودند. معلوم است که اگر چنین آیاتی هم ناسخ و هم منسوخ یکجا نازل می‌گشته، با نظر به عدم تکلیف به دستورات آیه نسخ شده، عملا نزول آنها بیهوده و کار لغوی بوده، در حالیکه خداوند بلند مرتبه‌تر از آن است که کار لغو و بیهوده‌ای انجام دهد فلذا این نیز یکی از دلایل تدریجی نزول قرآن می‌باشد.

علاوه بر موارد یاد شده از جمله دلایلی که سبب نزول آیه به آیه قرآن می‌باشد روشن شدن عظمت و اعجاز قرآن می‌باشد، چرا که نزول آیه‌ای در حوادث و موقعیتهای گوناگون البته متناسب با آن حادثه، خود گواهی بر عظمتش می‌باشد و تکرارش نیز باعث روشنتر شدن بیشتر این اعجاز و عظمتش گردیده، قدرت نفوذش در قلب مردم نیز افزایش پیدا می‌کند.

برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به

• اعجاز قرآن
• تحریف در قرآن
• کیفیت نزول قرآن
• محکم و متشابهات قرآن
• ناسخ و منسوخ در قرآن

منابع

1. محمد باقر حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهاردهم 1378
2. سیوطی، الاتقان، مترجم سید مهدی حائری قزوینی، انتشارات امیر کبیر چاپ سوم 1380
3. پژوهشکده تحقیقات اسلامی، علوم و معارف قرآن پاییز 1381
4. محمود رامیار، تاریخ قرآن، انتشارات شرکت سهامی نشر اندیشه.