• جهان بینی اسلامی
• نمونه‌هایی از جهان بینی اسلامی
  • عالم غیب و عالم شهادت
    • مزایای چنین نگرشی
  • حق مداری جهان
  • هدفمندی جهان
  • نظام احسن
• حرف آخر
• برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به
• منابع

-=همچنانکه می‌دانیم جهان بینی به مفهوم نوع دیدگاهی است که یک مکتب و به تبع آن پیروان یک مکتب نسبت به جهان هستی دارد. هر مکتبی بر اساس نوع شناختش از عالم، در جواب سوالاتی از اینکه جایگاه انسان در دنیا کجاست؟ انسان از کجا آمده است؟ اصلا آفرینش انسان به چه خاطر بوده و هزاران سوال دیگر بر اساس نوع نگاهش به عالم هستی و مبدا این عالم و مقصدش جواب داده است. البته لازم به یادآوری است که ما در جهان مجموعا سه نوع جهان بینی داریم، جهان بینی تجربی، جهان بینی فلسفی و جهان بینی دینی که در این نوشتار به جهان بینی دینی توحیدی که در زمان ما اسلام هست خواهیم پرداخت.=-

جهان بینی اسلامی

از بین انواع سه گانه جهان بینی، جهان بینی دینی بر اساس معیارهای مقبولیت جهان بینی، به عنوان صحیحترین نوع جهان بینی می‌باشد زیرا جهان بینی تجربی هر چند به دلیل شناخت دقیق از اجزا مورد برسیش دقیقتر می‌باشد اما چون بر آزمون و خطا وابسته است و دوم اینکه همه چیز عالم امکان را نمی‌توان بوسیله آزمون شناخت ناقص می‌باشد، و جهان بینی عقلی را به خاطر اینکه از منبع اطلاعاتی دقیقی برخوردار نیست و اطلاعات ناقصی درست دارد نمی‌توان به عنوان دقیقترین روش شناسایی جهان برگزید. اما جهان بینی اسلامی به دلیل اینکه از طرف خالق عالم ارائه شده، کسی که عالم به همه موجودات می‌باشد، دارای همه معیارهای مقبولیت جهان بینی می‌باشد یعنی هم از طرف عقل و منطق پشتیبانی می‌گردد و هم به زندگی معنی می‌دهد و انسان را از پوچگرایی نجات می‌دهد و آرمانساز می‌باشد و تعهد آور نیز می‌باشد و با استدلال گفته‌هایش را اثبات می‌کند، به همین جهت در بین انواع جهان بینی به عنوان یک جهان بینی صحیح آشکار می‌گردد.

نمونه‌هایی از جهان بینی اسلامی

در دین اسلام نسبت به سوالات هستی شناسی هر انسانی پاسخ دقیق گفته شده وقتی به قرآن مجید که کتاب آسمانی این مکتب است نگاهی بیندازیم، خواهیم دید که اسلام در برابر سوالات اساسی از قبیل چگونگی آفرینش جهان، پدیده‌های طبیعی و فراطبیعی، و روابط حاکم بین آنها و اینکه آخر انسان چه خواهد شد و این این قافله عزم کجا دارد؟ رابطه انسان با خدا چگونه باید باشد؟ و غیره، بی‌پاسخ نشسته و با دلایل محکم عقلی به پاسخگویی می‌پردازد که در اینجا به نمونه‌ای از جهان بینی اسلام می‌پردازیم.

عالم غیب و عالم شهادت

از دیدگاه اسلام، موجودات در همین موجوداتی که ما می‌بینیم منحصر نمی‌باشد بلکه علاوه بر این موجودات عادی مانند انسان، حیوانات، گیاهان، کوهها و... یک سری موجوداتی هستند مانند خدا، فرشتگان، عالم برزخ و جنها که به دلیل که به دلیل جسمانی نبودنشان ما توانایی دیدن‌شان را نداریم. که این نوع نگاه به عالم هستی مهمترین تفاوت این مکتب با مکاتیب دیگر است که در پاسخگویی به چنین سوالاتی درمانده مانده‌اند. در حالیکه قرآن کریم اعتقاد به عالم غیب را نخستین ویژگی پرهیزگاران بیان می‌دارد، در آیه دوم و سوم سوره بقره می‌خوانیم که "این است کتابی در <small>(حقانیت)</small> آن هیچ شکی نیست و مایه هدایت تقوا پیشگان است آنان که به غیب ایمان می آورند." که در واقع پیش شرط هدایت انسانها را ایمان به غیب می‌داند.

مزایای چنین نگرشی

از مزایای چنینی نگاهی به جهان این است که اندیشه انسان را باز می‌کند و انسان را آگاهی می‌دهد که عالم فقط آنچه که تو می‌بینی نیست بلکه تو یکی از عالمها را می‌بینی و علاوه بر این عالم، دنیایی نیز هست که در ادراک حس تو، گنجایش درک آن نیست. که در آیه 38 و 39 سوره حاقه نیز به عالم غیب قسم خورده شده که "سوگند یاد می‌کنم به آنچه می‌بینید و آنچه نمی‌بینید".
لازم به یادآوری است که در این دیدگاه، بین عالم غیب و عالم شهادت <small>(دنیا)</small> ارتباط وجود دارد و اصلا قابل جدایی نیستند تا حدی که عالم شهادت <small> (دنیا)</small> مقدمه‌ای برای درک عالم غیب می‌باشد.

حق مداری جهان

از دیدگاه اسلامی، جهان بیهوده نیافریده شده و بر اساس حق آفرینش یافته، در آیه هشتم سوره روم می‌خوانیم که "خداوند آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو است جز به حق، و تا هنگامی معین نیافریده است..." لازم به توضیح که حق مداری جهان با سه تعبیر در قرآن آمده که یکی آفرینش آسمان و زمین بر پایه حق است و تعبیر باطل نبودن آفرینش را ازبین برمی‌دارد و در آیه دیگری آمده که جهان را خداوند از سر بازی نیافریده، بر این اساس که مومنان وقتی نگاهی به عالم هستی می‌کنند از ته دل فریاد می‌کنند "پرودگار این <small> (جهان)</small> را باطل و <small>(بیهوده)</small> نیافریده‌ای" سوره آل عمران آیه 191.

هدفمندی جهان

حق مداری جهان خود به خود هدفمند بودن عالم آفرینش را نیز ثابت می‌کند، یعنی جهان آفرینش اینگونه نیست که به ناکجا آباد برود بلکه این کاروان هستی، به سوی یک پایانه معلوم و معینی حرکت می‌کند. در آیات متعددی از قرآن آمده که هر آنچه که در آسمانها و زمین است به سوی خدا در حرکت هستند و به سوی خدا شناورند، که نتیجه چنین دیدگاهی نیز، علاوه بر اثبات بیهوده نبودن انسان، او را از پوچگرایی نجات داده و در زندگیش تعهد ایجاد می‌کند و با اعتقاد بر اینکه با مردن، از بین نمی‌رود شور زندگی در وی دمیده می‌شود. باعث می‌شود انسان، در هماهنگی با عالم خلقت، اهداف زندگیش را ترسیم کند.

نظام احسن

از دیدگاه اسلامی، نظام فعلی عالم خلقت، بهترین نظام قابل تصور می‌باشد. چون بر اساس این دیدگاه که خداوند حکیم است و حکیم بودش نیز اقتضا می‌کند که بهترین و کامل‌ترین جهان را بیافریند. در آیه هفتم سوره سجده نیز به همین مطلب اشاره شده که" همان کسی که هر چیزی را که آفریده نیکو آفریده" البته شاید سوال پیش آید که پس وجود شرور در عالم چیست. چون بهترین عالمها، عالمی است که هیچ شری در آن نباشد، در پاسخ گفته شده که اگر با نگاهی واقع بینانه به این شرهای ظاهری بیاندازیم خواهیم دید که شر آنها ذاتی نیست بلکه اعتباری است و در برابر هر یک از شرور، حکمتهایی نهفته است که وجود آنها را موجه می‌کند.

حرف آخر

با نگاهی گذرا و بدون هر گونه پیش داوری به جهان شناسی اسلامی در می‌یابیم که جهان شناسی اسلامی <small>(دینی)</small> در خدمت انسان شناسی و خداشناسی است و می‌خواهد واقعیت عالم هستی را آن طور که هست به طور حقیقی و واقعی بشناساند و چون هدفش هدایت انسان به واقعیات می‌باشد در این راه، از هر ابزار صحیحی که لازم است استفاده شده است به عنوان مثال ما وقتی به قرآن نگاه می‌کنیم، هر چند که می‌دانیم قرآن یک کتاب کیهان شناسی، یا زمین شناسی یا زیست شناسی و ... نیست اما اطلاعاتی راجع به اینها می‌توانیم از قرآن بدست بیاوریم. اما هر چند آیات جهان شناسی قرآن حقایقی را درباره پدیده‌های عالم هستی روشن می‌کنند اما هدف دیگری دارد و آن این است که بیان این مطالب فقط گذرگاهی برای شناساندن خدا و و اوصاف او، و شناساندن جایگاه واقعی انسان و بیان هدف از آفرینش وی می‌باشد. بر این اساس است که زمانی توجه انسان را به جهان آفرینش مانند مراحل خلقت جهان و آسمان و زمین و اجرام آسمانی مانند خورشید و ماه و پدیده‌های زمینی و جانوران جلب می‌کند و زمانی انسان را متوجه فرشته و جن و شیطان می‌نماید.

برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به

• آیات جهان شناسی قرآن
• اعجاز قرآن
• پوچگرایی
• جهان بینی
• جهان هستی
• خالق عالم
• معیارهای مقبولیت جهان بینی

منابع

1. جمعی از نویسندگان، معارف اسلامی 1و 2، ناشر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، چاپ دهم پائیز 1377
2. جمعی از نویسندگان، معارف اسلامی 1و 2، انتشارات سمت چاپ چهاردهم پائیز 1376