مقدمه
تنفس و اکسیداسیون موجودات زنده از اساسیترین فعالیتهای آنها بشمار میرود. بدن ماهی و یاختههای آنها
اکسیژن مورد نیاز را از اکسیژن محلول در آب دریا میگیرد و یاختههای بدن انسان هم اکسیژن مورد نیاز را از محلولهای نمکدار بدست میآورد. لذا تنفس داخلی بدن توسط محلولهای اطراف یاختهای حاصل میآید (اکسیژن از راه تنفس وارد و توسط گردش خون به یاختهها میرسد).
شرایط برای تنفس یاختههای موجودات زنده
- سطح مرطوب و وسیع از بافتهای ظریف با دیوارههای نازک یاختهای دائما با هوای تازه در تماس باشد.
- عوامل مکانیکی ویژه برای تهیه هوای اکسیژندار و پاک و گرم و مرطوب تا اینکه در دسترس سطح یاد شده قرار گیرد، از رفلکسهای عصبی تحریک بوسیله محرک مکانیکی ، رفلکس سرفه است. استنشاق مواد محرک و یا مخاط گیرندههای کشش ریوی که در قسمت کارینا و برونشهای بزرگ قرار دارد را سریعا تحریک میکند، تحریک این گیرندهها باعث خروج هوای بازدمی با فشار زیاد میگردد.
- عوامل مکانیکی برای جذب اکسیژن در این سطح و انتقال آن به تمام یاختههای بدن
دگرگونی و آشفتگی هر یک از قسمتهای یاد شده سبب اختلال
دستگاه تنفسی میشود. اکسیژن هوای خارج توسط گویچههای سرخ جذب و به قسمتهای دیگر میرسد. چون مرحله اول دم زدن انسان از نظر بهداشت مهم است شرح داده میشود.
سطح تنفسی
سطحی که اکسیژن دریافت میکند حبابچههای ششی آدمی است که مملو از
مویرگهای خونی است و سطح آنها حدود 100 برابر پوست بدن است؛ هموگلوبین یاختههای خونی اکسیژنی را که در آبگونههای بافتهای مرطوب ششها حل شده دریافت میدارد. ششها وظیفه دریافت اکسیژن را به عهده دارند دارای ساختمان جالبی هستند، سطح ششها را پرده نازکی که شامل تعداد زیادی حفره است تشکیل میدهد. سطح دمزدن سطحی در حدود 100 برابر سطح پست بدن میباشد. دیواره انگورکها یا حبابچههای ششی پر از مویرگهای خونی است. این مویرگها باعث میشود که
هموگلوبین یاختههای خونی اکسیژن را که مایعات بافتهای مرطوب ششها حلشده به سهولت جذب و دریافت کند.
هوای پاک و گرم و مرطوب
هوائی که با
سطح تنفسی یا دمی تماس دارد باید خالی از گرد و غبار و مواد شیمیایی زیانبار بوده و زیاد گرم و خشک هم نباشد. هوای دم تا رسیدن به حبابچههای ششی توسط بینی و سینوسها و برونشها شرایط یاد شده را بدست میآورد. گرد و غبار توسط موهای ریزبینی و مژکهای یاختهای لولههای دمی گرفته میشود. در بافتها حمل اکسیژن به یاخته بوسیله هموگلوبین موجود در گویچههای سرخ خون انجام میگیرد.
مکانیسمهای دهانی تمیز کننده
راههای هوایی فوقانی مواد خارج را صاف میکنند بینی جهت تمیز و پاکیزه کردن هوا موثرتر از دهان است. راههای هوایی تحتانی چهار مکانیزم تمیز کننده دارند:
- سرفه (5 انشعاب اول از 8 انشعاب برونشیول)
- سیستم مخاطی مژکی در برونشیول انتهای
- ماکروفاژهای آلوئل و بروشیولهای تنفسی
- لنفاتیکها (آلوئل و سلولهای بینابینی)
بدلایل زیر هوائی که با سطح دمی تماس دارد خالی از گرد و غبار و مواد شیمیایی زیانبار میباشد و سرد و خشک نیست: هوا راهی را که برای تا رسیدن به ششها میپیماید گرم و مرطوب میشود سطح حفره بینی چین و چروکها و وسعت زیاد دارد،
سینوسها توسط دریچه کوچکی با گذرگاههای دمی ارتباط دارد. هوا در مسیر عبور خود از بینی ، سینوسها ، نای و نایژهها میگذرد گرم و مرطوب شده گرد و غبار آن توسط موهای بینی و مژکهای پرده داخل دستگاه دمزدن گرفته میشود. سطح غشا مژکدار بوسیله غدد ریزی مرطوب میشود. جریان حرکت مژکها دائمی و بسوی سوراخهای بینی میباشد. چکاندن و یا مصرف داروهای روغنی موجب آهسته شدن و حتی توقف حرکت این مژکها میشود، سیگار و الکل نیز این مژکها را فلج میکند.
برای تامین اکسیژن لازم بدن میباید با اندازه کافی اکسیژن به ششها برسد. ظرفیت ششها در بزرگسالان 5 تا 6 لیتر ولی در حال عادی و بازدم زدن معمولی نیم لیتر هوا وارد شش شده یا از آنها خارج میشود (هوای جاری). با تنفس عمیق میتوان 4 لیتر هوا وارد ششها کرده یا از آنها خارج ساخت. پس از
بازدم در حدود 1 تا 5/1 لیتر هوا در ریه باقی میماند (هوای ذخیره). ماهیچه حجاب حاجز یا
دیافراگم پردهای گنبدی شکل است که در کف قفسه سینه قرار گرفته است و بهنگام باز شدن سینه این پرده پهن و مسطح میشود و در نتیجه حجم قفسه سینه زیاد شده به اندامهای شکم فشار وارد میسازد. در همان حال ماهیچههای دیگر قفسه سینه موجب میشود که دندهها بسوی بالا و خارج متوجه شده حجم قفسه سینه بیشتر گردد. در بازدم دندهها بطرف پایین و داخل باز میگردند و دوباره پرده دیافراگم بشکل گنبدی خود درمیآید. بدین ترتیب مشاهده میشود که در یک دم و بازدم حرکات زیادی در
اندامهای شکمی ایجاد میشود و بطور غیرمستقیم به هضم غذا کمک میکند.
برای تقویت عمل حجاب حاجز و محافظت شکل آن ورزش کمک خوبی است. شانههای آویزان ، سینه فرو رفته، شکم برآمده اعمال حیاتی تنفس را پریشان میکند و داشتن دندههای متمایل به پایین از وسعت ظرفیت ششها میکاهد. در حال طبیعی آدمی در هر دقیقه 16-18 بار نفس میزند. تعداد دفعات دم زدن در افراد و فعالیتهای مختلف متفاوت میباشد. دم و بازدم بوسیله پیاز مغز تیره (بصلالنخاع) کنترل میشود. اگر سینه متمایل به عقب بوده و قرار گرفتن سر بطرف بالا باشد تنفس آسانتر صورت میگیرد و اندامهای شکم در حالت طبیعی خود قرار میگیرند و آدمی بدین ترتیب احساس آسایش میکند. این حالت را در موقع راه رفتن و نشستن و کار کردن همواره باید بخاطر داشت.
مباحث مرتبط با عنوان