مقدمه
اطلاعات کسب شده توسط شناساییهای سطحی ، هر چند دقیق و کامل باشند، نمیتوانند همه نیازها را برآورده نمایند. اطلاعات دقیقتر از وضعیت
زمین را میتوان با بررسیهای زیر سطحی بدست آورد. پس از آنکه ضرورت انجام اکتشافات زیر زمینی مورد تائید قرار گرفت، باید در مورد نوع روش یا روشهای اکتشاف زیر زمینی تصمیم گیری شود.
روشهای اکتشافی بر مبنای هدف مطالعات ، مرحله بررسیها ، وسعت منطقه مورد مطالعه ، نوع پروژه ، شرایط زمین شناسی ، شرایط سطح زمین ، قابلیت دسترسی آن و بالاخره محدودیتهای بودجه و زمان انتخاب میشوند. روشهای شناسایی مستقیم وضعیت زیر زمین را میتوان به دو دسته حفاریهای بزرگ ، مثل چاهک ، خندق ،
چاه ،
تونل و حفاریهای کوچک مثل
عمق یابی و نمونه گیری با ابزارهای دستی مثل انواع اوگرها و نفوذسنجها تقسیم کرد.
انواع روشهای شناسایی زیرزمینی
چاهک و ترانشه
چاهک به گودالهایی به قطر حدود یک متر که معمولا با دست (توسط مقنی) حفر میشود، اطلاق میگردد. ترانشه (خندق) گودال درازی است به عرض حدود یک متر و طول و عمق متغیر که معمولا عمود بر ساخت یا پدیده مورد بررسی حفر میشود. حفر ترانشه نیز در کشور ما اغلب بطور دستی انجام میشود. ترانشه را همچنین با وسایل مکانیکی مثال
بیل مکانیکی و
بولدوزر نیز میتوان حفر نمود.
عمق چاهک و ترانشه معمولا به سطح ایستابی با قابلیت دسترسی ابزارها محدود میشود. البته در خاکهایی که تا حدی چسبندگی داشته باشند، در صورتی که پمپاژ آنها و صفحه گذاری دیوارهها امکانپذیر باشد، میتوان
حفاری را تا زیر سطح ایستایی نیز ادامه داد. حفاری بیش از 12 متر در زیر سطح ایستایی بدون صفحه گذاری میتواند خطر آفرین باشد. بطور کلی عمق چاهک و ترانشه را مقدار پوشش سطح ، ضخامت بخش هوازده ، و هدف بررسیها تعیین میکند.
پس از حفر ترانشه نمونه برداری از آن در صورت نیاز نیمرخ قایم آن رسم میشود. در خاکهای مقاوم و چسبنده که ریزش ندارند، این امکان وجود دارد که بوسیله حفر چاههایی با قطر زیاد (60 تا 100 سانتیمتر) بوسیله دست یا با ابزارهایی مثل اوگرهای محفظه بزرگ ، اعماق بیشتری از زمین را نیز مورد بررسی قرار داد.
تونل
حفر تونل یا گالریهای بازرسی معمولا پر خرج و وقت گیر است. تنها در مورد پروژههای بزرگی مثل
سدها یا فضاهای زیر زمینی بزرگ انجام میشود. تونلهای اکتشافی معمولا در سنگ و به روشهای رایج حفاری و تونل زنی در سنگ انجام میشود. حفر تونل ، بررسی مستقیم توده سنگ ، نمونه برداری دقیق و انجام آزمونهای برجا را امکانپذیر میسازد.
در مواردی که تونل در سنگهایی با کیفیت پایین حفر شوند، تمهیداتی که برای نگهداری آنها بکار میرود، مخارج اکتشافات زیر زمینی را بیش از پیش افزایش میدهد. تونلها را باید بلافاصله بعد از حفر مورد بررسی دقیق قرار داده و به نقشه در آورد. روشهای اکتشافی زیر زمینی توسط تونلها و مشکلات ژئوتکنیکی مختلفی که در زمان حفاری تونلها ایجاد میشود، به دلیل اهمیت ویژهای که دارند فروان میباشد.
نفوذ سنجها
نفوذ سنجها اساسا میلههایی هستند که با فشار به داخل زمین (خاک) رانده میشوند. از روی مقامتی که خاک در مقابل نفوذ میله از خود نشان میدهد، میتوان مشخصات لایهای و برخی از ویژگیهای مهندسی خاک را برآورد نمود. امروزه نفوذ سنجهای متنوعی در بازار وجود دارد که هر یک از نکات مثبت و منفی ویژهای برخوردار هستند.
نفوذ سنج مخروطی
با راندن میلهای به داخل زمین که راس آن مخروطی است، مقاومت
نیروی هیدرولیکی انجام میشود. دستگاه نفوذ سنج مخروطی را میتوان به روی یک بارکش با یک واحد قابل حمل سبک سوار کرد. از معروفترین انواع نفوذ سنجها ، نفوذ سنج مخروطی هلندی است. نقطه ضعف این نفوذ سنج آن است که مقادیر بدست آمده از آن مجموعهای از مقاومت راس مخروطی شکل و مقاومت ناشی از اصطکاک جدار لولهها است. نمونههای پیشرفته تر نفوذ سنجهای مخروطی در
سوئد و
هلند ساخته شده و حاوی پوششی در روی میله واقع در بالای نوک مخروطی است.
آزمایش نفوذ استاندارد (SPT)
در این روش ، نمونه گیری از نوع دو کفهای بر اثر ضربههای چکشی به وزن حدود 70 کیلوگرم (140 پاوند) که از ارتفاع 30 سانتیمتر سقوط میکند به داخل خاک رانده میشود. تعداد ضربههای لازم برای مقدار مشخص از نفوذ ، نشانهای از مشخصات مصالح را بدست میدهد.
عمق یابی میلهای
از این روش برای تعیین ضخامت و عمق لایههای نرم و در اعماق کم استفاده میشود. روش کار در اینجا به صورت ساده عبارت از راندن یا فشردن یک میله فلزی به داخل زمین و تعیین مقاومت زمین در برابر نفوذ میله است. در این روش نمونهای بدست نمیآید.
مباحث مرتبط با عنوان