کلمه امّی معانی گوناگونی دارد از جمله:
1) کسی که خواندن و نوشتن نمیداند.
2)امّی کلمهای است از ریشه امّ یا منسوب به امّ (مادر)، به این معنا که او بر همان وضعیتی است که از مادر متولد شده است.
3)امّی یعنی منسوب به امّ القری (مادر شهرها) که به
مکه گفته میشد. در روایتی از امامان علیهم السلام به این معنا تصریح شده است.
4)امّی یعنی منسوب به امه (کنیز یا ملت عرب)؛ به این معنا که امّی همان کسی است که بر
فطرت کنیز یا مردان عرب پیش از یاد گرفتن سواد است. (یعنی کسی که دارای روحیه ای پاک و ذهنی صاف و دست نخورده است.)
اما آنچه از روایات به دست می آید آن است که معنای سوم (منسوب به مکه، (ام القرآن) مورد تأیید امامان علیه السلام بوده است. به این روایت دقت کنید:
جعفر محمد صوفی میگوید:
از
امام جواد علیه السلام پرسیدم:«چرا
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را امّی می خوانند؟»
پرسید:«مردم در این باره چه می گویند؟»
گفتم:«آنان به گمان خویش می گویند که چون پیامبر سواد نداشت او را امّی (ناخوانا و نانویسا) میخوانند.»
امام جواد علیه السلام فرمود:«آنان دروغ می گویند، نفرین خداوند بر آنان باد! چگونه این معنا درست است در حالی که خداوند در کتاب خویش می فرماید:«
هو الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلهم الکتاب و الحکمته» _سوره جمعه، آیه 2_ (او کسی است که از میان گروه درس ناخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیات خود را بر آنان میخواند و آنها را تزکیه میکند و به آنان کتاب (قرآن) و
حکمت می آموزد، در حالی که پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند.)
پیامبر چگونه میتواند چیزی را که خود نمیداند به مردم آموزش دهد؟!
سوگند به خدا، رسول خدا به هفتاد و دو زبان میخواند و می نوشت. اما دلیل این که پیامبر را امّی لقب دادهاند این است که او اهل مکه بود و مکه از شهر های بزرگ (ام القری) است؛ دلیلش هم این است که خداوند (در قرآن) می فرماید:«
لتنذر امّ القری و من حولها» _سوره شوری، آیه 42_ (تا (مردم) مکه (امّ القری) و آنان را که اطراف آن هستند هشدار بدهی.) »
منابع:
بحارالانوار، ج 6، ص 82، مجمع البیان، همان ص 132. معانی الاخبار، علل الشرایع.