عفو و گذشت بی‌شک یکی از فضایل است و ترک انتقام‌جویی به عنوان یک اصل از نظر شرع و عقل و کتاب و سنت، و جای تردید نیست.
اما این بدان معنا نیست که استثنائی نداشته باشد، بلکه مواردی پیش می‌آید که عفو و گذشت سبب جرأت جانیان و جسارت خاطیان می‌شود به یقین هیچ‌کس عفو و گذشت را در این گونه موارد عفو و گذشت نمی‌شمرد بلکه برای حفظ نظم جامعه و نهی از منکر و پیش‌گیری از تکرار باید از عفو صرف‌نظر کرد و به مجازات عادلانه پرداخت.
در احادیث اسلامی نیز به این استثناء اشاره شده است. اشاراتی پر معنی و لطیف از جمله در حدیثی از
امام علی علیه‌السلام می‌خوانیم:
«العفو یفسد من اللئیم بقدر اصلاحه من الکریم» .
عفو و گذشت افراد لئیم و پست را فاسد می‌کند به همان اندازه که افراد با شخصیت را اصلاح می‌نماید
در حدیثی نیز از
امام سجاد علیه‌السلام در تأیید همین سخن آمده است که فرمود:
«حق کسی که به تو بدی کرده این است که او را عفو کنی ولی اگر می‌دانی عفو او سبب زیان می‌شود می‌توانی انتقام بگیری.
خداوند متعال می‌فرماید: کسی که بعد از مظلوم شدن یاری طلبد (و به مجازات ظالم بپردازد) ایرادی بر او نیست.
این نکته نیز شایان توجه است که عفو و گذشت از اجرای حدود و تعزیرات شرعیه جز در مواردی که در روایات منصوص است جایز نیست. چرا که اجرای حد و تعزیر در جای خود از واجبات است.
