دید کلی
خواص منحصر به فرد برهمکنش ذرات و تشعشات مختلف منجر به تخریب فیزیولوژیکی سیستم‌های حیاتی در هنگام پرتوگیری می‌شود. بسیاری از کاربردهای
مواد رادیواکتیو در زمینه‌های
داروسازی و
پزشکی نیز نیاز به دانستن مکانیسمهای برهمکنش نور با ماده را دارند.
حالتهای برهمکنش
تابش با ماده به پنج حالت اساسی برهمکنش می‌دهد:
یونیزاسیون ، انتقال
انرژی جنبشی ،
برانگیختگی مولکولی و اتمی ،
واکنشهای هسته‌ای و فرآیندهای تشعشعی.
- یونیزاسیون:
یونیزاسیون عبارت است از جدا نمودن یک الکترون اتمی از یک اتم جذب کننده برای تشکیل یک جفت یون حاوی یک الکترون منفی و یک یون مثبت با جرم بالاتر. یونیزاسیون اولیه مستقیما بوسیله تشعشع فرودی شروع می‌شود. یونیزاسیون ثانویه متعاقبا بوسیله یونهای تولید شده در پدیده یونیزاسیون اولیه بوجود می‌آیند. مقدار انرژی مورد نیاز برای تشکیل یک جفت یون بسته به نوع ماده جذب کننده تغییر می‌کند.
- انتقال انرژی جنبشی:
انتقالات انرژی جنبشی برهمکنشهایی هستند که انرژی را بیشتر از مقدار مورد نیاز برای تشکیل جفت به جفت یون می‌رسانند. انتقالات انرژی جنبشی همچنین ممکن است به دلیل برخوردهای الاستیک بین تشعشع ورودی و هسته‌های جذب‌کننده رخ دهد.
- برانگیختگی مولکولی و اتمی:
برانگیختگی مولکولی و برانگیختگی اتمی حالتهای برهمکنشی هستند که ممکن است حتی زمانی که انرژی انتقال یافته کمتر از انرژی یونیزاسیون جذب کننده باشد، نیز رخ دهد. با برگشتن الکترونهای اتمی به ترازهای انرژی پایین‌‌تر ، اشعه ایکس و الکترونهای اوژه منتشر می‌شوند.
برانگیختگی مولکولی در حین فرآیندهای انتقالی ، چرخشی و ارتعاشی و نیز در حین برانگیختگی الکترونی رخ می‌دهد. انرژی برانگیختگی مولکولی در حقیقت بوسیله شکستن پیوند ، لومینسانس یا ایجاد حرارت پراکنده می‌شود.
- واکنشهای هسته‌ای:
واکنشهای هسته‌ای تشعشعات ورودی ، هسته‌های اتمهای جذب‌کننده می‌توانند حالتهای مهمی از برهمکنش باشد. این امر مخصوصا برای ذرات باردار و نوترونهای با انرژی بالا صحیح است.
- فرآیندهای تشعشعی:
فرآیندهای تشعشعی ، فرآیندهایی هستند که در آنها انرژی الکترومغناطیسی از طریق کند شدن ذرات با انرژی بالا آزاد می‌شود. این فرآیندهای مورد نظر عبارتند از: تولید تشعشع چرنکوف و تولید تابش ترمزی.
|
تشعشعات واکنشهای هسته‌ای
- این تشعشات به دو گروه ، باردار و بدون بار تقسیم می‌شوند. ذرات باردار شامل ذرات سنگین (مانندα ، پاره‌های شکافت ، محصولات منتشر شده از واکنش هسته‌ای) و ذرات سبک (مانند ((ذره بتا) می‌باشند. تشعشعات بدون بار شامل ((اشعه گاما ، اشعه ایکس ، نوترینوها و نوترونها هستند. این دو گروه از تشعشعات دارای خواص متفاوت در برهمکنش با ماده می‌باشند.
- تشعشعات باردار:
تشعشعات باردار ابتدا با الکترونهای اتم در ماده جذب کننده و از طریق یک سری از پدیده‌های متعدد با اتلاف انرژی کم برهمکنش می‌دهند. این پدیده‌ها منجر به تشکیل جفت یونها ، انتقالات انرژی جنبشی و برانگیختگی اتمی یا مولکولی می‌شوند. بنابراین این تشعشعات به یک شیوه افزایشی و نسبتا قابل پیش‌بینی انرژی از دست می‌دهند.
- تشعشعات بدون بار:
برعکس تشعشعات باردار ، تشعشعات بدون بار هنگام از دست دادن انرژی بندرت با الکترونهای جذب کننده برهمکنش می‌دهند و یا اصلا واکنش نمی‌دهند. بجای یک سری برهمکنشهای پی در پی کوچک ، تشعشعات بدون بار غالبا و یا حتی فقط متحمل برهمکنشهایی می‌گردند که در آنها انرژی خود را کلا از دست می‌دهند.
این برهمکنشها به اندازه حالت تشعشعات باردار ، قابل پیش بینی نیستند. ممکن است تشعشعات بدون بار با احتمال کم برهمکنش از میان مقدار زیادی از ماده عبور نمایند. این حالت برای ذرات باردار وجود ندارد. خلاصه تشعشعات بدون بار دارای نفوذ بیشتری نسبت به ذرات باردار با انرژی یکسان هستند.
مباحث مرتبط با عنوان
