کیوی میوه
درخت تاک چوبی و بزرگی از
رده Actinidia ( رسته Ericales ، خانواده Actinidiaceae ) است که در
آب و هوای معتدل رشد می کند. دربازار جهانی آنرا kiwifruitمی گویند اما در شمال آمریکا معمولاً آنرا کیوی می نامند. متداول ترین نوع کیوی ( Actinidia deliciosa) تقریباً به اندازه تخم مرغ است ( حدوداً به طول 6 سانتیمتــر و 5/5 تا 4/5 سانتیمتر محیط) و کاملاً گرد نمی باشد. دارای پوستی کرکدار به رنگ قهوه ای کمرنگ است که معمولاً مصرف نمی شود. گوشت داخل آن سبز روشن و دارای ردیفهایی از دانه های خوراکی کوچک وسیاه است. بافت این میوه نرم و طعم آن گاهی اوقات مثل ترکیبی از
توت فرنگی ،
موز و
آناناس می باشد.نام این میوه را از روی کرکهای روی پوست آن که کاملاً شبیه پرهای پرنده ای در نیوزیلند به همین نام است گرفته اند.
طبقه بندی
94
گونه ازکیوی به ثبت رسیده است که از بین آنها موارد زیر را برای میوه آن کشت می کنند:
● Actinidia deliciosaکه سابقاً Actinidia chinensis نامیده می شد و بیشترین نوع تجاری محسوب می شود.
● Actinidia chinensisکه شباهت بسیار زیادی به Actinidia deliciosaدارد اما گوشت آن به رنگ سبز ، زرد و حتی قرمز- زرد می باشد.
● Actinidia arguta, kokuwa, tara vineیا کیوی با دوام که کوچکتر است ( 15 –10گرم) و دارای گوشتی و پوستی سبز وخوراکی و مقاوم تر از A.deliciosa می باشد.
●کیوی مقاوم Actinidia cordifolia که مشابه A.argutaاست.
●کیوی مقاوم Actinidia purpurea که همانند A.arguta اما دارای گوشتی قرمز است.
● Actinidia kolomikta, kolomikta, arctic beautyیا کیوی شمالی که میوه هایی بسیار کوچک ( 8 گرم یاکمتر) تولید می کند و مقاوم ترین گونه محسوب می گردد ( تاحدود 40- درجه سانتیگراد).
● Actinidia polygama, silver vineدارای میوه هایی ریز است.
پرورش دهندگان ، با پیوند گونه های قبلی گونه های پیوندی را بوجود آورده اند.
تاریخچــــــه
Actinidia deliciosa بومی جنوب شرقی
چین است و Actinidia chinensis در نواحی کم ارتفاع تر جنوب شرقی چین بسیار رایج است. گونه های دیگر Actinidia نیز در چین یافت شده و تا جنوب شرقی
سیبریه امتداد دارند.
کشت آن در اوایل
قرن بیستم از کشور چین آغاز شد زمانیکه دانه های این میوه توسط Isabel Fraser در
نیوزیلند تولید شد. او رئیس دانشکده Wanganui Girls بود و مشغول دیداراز مدارس ماموران در چین بود. دانه ها در سال
1906 بوسیله
باغبانی به نام Alexander Allision کاشته شد و اولین تاک در سال
1910 به بار نشست. افرادی که اولین بار این میوه را خوردند طعم آنرا مانند
سفرس پنداشتند و به همین علت آنرا سفرس چینی نامیدند ، اما این میوه از خانواده آکتینیدیا می باشد و هیچ ارتباطـــی با خانواده سفـرس ( Grossulariaceae) ندارد.
گونه کشاورزی معروف Actinidia deliciosa "Hayward" حدود سال
1924 توسط Hayward Wright در
Avondale پرورش یافت. ابتدا در باغهای خانگی کاشته شد اما کشت تجاری آن در
دهه 40 آغاز گشت. امروزه بزرگترین تولید کننده این میوه نیوزیلند است و بعد از آن
فرانسه ،
آمریکا ، (ایتالیا)) ،
اسپانیا و
ژاپن قرار دارند.کیوی هنوز هم در سرزمین مادری خود چین تولید می شود اما این کشور هرگز جزو 10 کشور اول تولید کننده این میوه قرار ندارد. در چین عمدتاً این میوه را در نواحی کوهستانی بالای رود
Chang Jiang پرورش می دهند. البته در نواحی دیگری از چین نیز از جمله
Sichuan و
تایوان آنرا کشت می کنند.
●هلوی میمون Macaco : (猕猴桃 Mi2 hou2 tao2) رایج ترین نامها.
●میوه عجیب یا غیر عادی(奇異果 qi2 yi4 guo3) رایج ترین نام در
تایوان و
هنگ کنگ (奇异果 kay yee goh). ترانویسی تقریباً شبیه کیوی است.
●هلوی Yang (阳桃 Yang2 tao2)
● هلوی Goat (羊桃 yang2 tao2)
●گلابی کرکدار(毛梨 mao2 li2)
●گلابی تاکی (藤梨 teng2 li2)
چون عموماً نام گیاه معروف سفرس را برای این گیاه جدید بکارمی بردند میوه کیوی را
سفرس چینی نامیدند. با این همه شرکت صادرات میوه و سبزیجات Turner و Growers نیوزیلند برای ایجاد تقاضاهای بیشتر این میوه نام کیوی را در سال
1959 برای آن انتخاب کرد ( برگرفته از نام پرنده بی پرواز بومی به همین نام). پرورش دهندگان نیز به تدریج این نام را بکار بردند و در سال
1974 نام کیوی بصورت نام رسمی تجاری این میوه درآمد. نام قدیمی آن هنوز گاهی اوقات در
استرالیا مورد استفاده قرار می گیرد.
درآمریکای شمالی بخش "میوه" را از کلمه اصلی حذف کرده و فقط به آن کیوی می گویند و برای بیشتر مردم نام کیوی تداعی کننده میوه است تا پرنده ای به همین نام . این نوع کاربرد اشکالات کوچکی را بوجود آورد و بسیاری از مردم نیوزیلند را ناراحت کرد.برای جلوگیری از سردرگمی خارجیان درباره این موضوع که کیوی به معنی پرنده است یا میوه ویا فردی ازنیوزیلند،اکنون بیشتر کیویهای
نیوزیلند تحت نام تجاری (http://www.zespri.com) است.
گونه هــــــا
تقریباً تمام کیویهای تجاری به تعداد کمی از گونه های Actinidia deliciosa: Hayward, Chico و Saanichton 12 تعلق دارند.میوه این گونه ها غیر قابل تشخیص هستند و با تعریفی که از کیوی استاندارد در ابتدای این مقاله ارائه شد مطابقت دارند.
گونه جدیدی از Actinidia chinensis به نام کیوی طلائی با گوشتی زرد و طعمی شیرین همانند
میوه سالاد توسط باغداران نیوزیلند تولید شد و در حال حاضر بصورت مقادیر روزافزون در بازارهای جهانی معامله می شود.بعضی از گونه های وحشی درچین دارای میوه ای زرد هستند اما به علت کوچکی ارزش تجاری ندارند. سال 1987 دانه های این گیاه به
نیوزیلند وارد شد و باغداران پس از یازده سال ازطریق پیوند زدن آنها با کیویهای تاکی سبز نوع جدیدی از این میوه را پرورش دادند. کیوی طلائی دارای پوستی نرم و برنزی رنگ و کلاهک تیزی در انتهای آن است و گوشت آن به رنگ طلائی خاصی می باشد. ارزش تجاری این نوع کیوی از انواع سبز بیشتر است.
ارزش غذایـــــــی
کیوی حلقه شده
کیوی سرشار از
ویتامین ث می باشد. مقدار
پتاسیم آن از نظر وزنی تاحدی کمتر از موز است. همچنین دارای
ویتامینA ،
ویتامین E ،
کلسیم ،
آهن و
فولیک اسید می باشد.
کیوی خام نیز دارای مقادیر زیادی
آنزیم حل کننده
پتاسیم به نام
پاپایین است که ازنظر تجاری برای نرم کردن گوشت مفید است اما احتمال دارد برای بعضی از افراد آلرژی زا باشد. بویژه افرادی که به
پاپایاس یا
آناناس حساسیت دارند مستعد حساسیت به این میوه هم هستند.
این آنزیم که براثر پختن میوه به سرعت از بین می رود استفاده از کیوی خام را در دسرهای حاوی
شیر یا هر محصول
لبنی دیگرنامناسب می کند.این آنزیم در عرض چند دقیقه درحالیکه بوی بسیار بدی تولید می نماید شروع به حل کردن
پروتئین شیر می کند.
کشت
کیوی در بیشترنواحی معتدل رشد می کند. درمناطقی که گونه Actinidia deliciosa مقاوم نیست به جای آن انواع دیگر گونه ها پرورش می یابند. این میوه را بصورت تجاری درسازه های محکم کشت می کنند بطوریکه می توان در هر آکرچندین تن محصول برداشت کرد که بیش از مقداری است که تاکهای ضعیف می توانند حاصل کنند. آنها معمولاً به یک سیستم آبیاری مجهز می باشند که علاوه بر آبیاری مانع از یخ زدگی آنها در بهار می شود.
کیوی رسیده
تاکهای کیوی مثل تاکهای انگور شدیداً به هرس نیاز دارند. میوه آن روی نی های یکساله یا بیشتر رشد می کنند اما با پیر شدن نی ها خم می شوند.نی ها را باید بعد از سال سومشان برید و جایگزین کرد.
گیاهان کیوی معمولاً
دوپایه هستند یعنی هر گیاه کیوی یا نر است یا ماده.فقط گیاه ماده میوه می دهد آنهم وقتی که توسط گیاه نر گرده افشانی می شود. برای سه تا هشت تاک ماده یک گیاه نر
گرده افشان لازم است. تنها استثنا ، یک نوع پیوندی از ژاپن به نام گونـه Issai است (Actinidia arguta x rufa) که گلهای کامل می دهد و می تواند خودش را بارور نماید ؛ متاسفانه این گونه کم طاقت است و مقاومت آن از بیشتر اشکال A. arguta کمتر می باشد و تولید کننده بزرگی محسوب نمی شود.
کیوی از نظر دشواری در
گرده افشانی معروف است چون گلهای آن برای
زنبورها جذاب نیستند. بعضی از تولید کنندگان گرده های جمع آوری شده را بر روی گلهای ماده می پاشند. اما کلاً موفق ترین راه
گرده افشانی اشباعی است که در این روش جمعیتهای بسیار زیادی از زنبورها را بوجود می آورند ( با قراردادن کندوها در باغها) که زنبورها به علت رقابت شدید برای تمامی گلهای موجود در مسافت پروازیشان مجبور به استفاده از گلهای کیوی می شوند.
به فهرست میوه ها نیز مراجعه کنید.
