تعریف
کاکائو، به دانه های چرب
تخمیر شده و خشک شده
درخت کاکائو اطلاق می شود. از این دانه ها برای تهیه ی
شکلات استفاده می کنند. همچنین به پودر خشکی که با آسیاب نمودن و گرفتن
چربی دانه کاکائو به دست می آید هم
کاکائو می گویند. این گیاه از نظر خواص و خصوصیات، به
قهوه شباهت دارد.
تاریخچه
کاکائو را از دانه های درخت کاکائو تهیه می کردند که منشاء این گیاه، نواحی کوهستانی اطراف حوزه ی
رود آمازون و همچنین
اورینوکو واقع در آمریکای جنوبی بود. این
درخت را مردمان
تمدن مایا به آمریکای مرکزی شناساندند و بعدها در
مکزیک هم کاشته می شد.
کاکائو در تمدن های اولیه، کالای با ارزشی به حساب می آمد. تاریخ نگاران اسپانیایی که غلبه
اسپانیا را در
جنگ با مکزیک روایت نموده اند، ثبت کرده اند که زمانی که
موکتزومای دوم، امپراطور آزتک ناهار می خورد، هیچ نوع
نوشیدنی را به نوشیدنی تهیه شده از
شکلات ترجیح نمی داد. او دوست داشت که این نوشیدنی را داخل جام
طلا و با قاشق طلا میل کند. این نوشیدنی را با انواع
ادویه جات و همچنین
وانیل مزه دار می کردند. به علاوه این نوشیدنی را آن قدر هم می زدند تا تولید کف کند و سپس این کف داخل دهان حل می شد. تقریباً روزانه حدود 50
کوزه از این نوشیدنی شکلات برای امپراطور و حدود 2000 کوزه نوشیدنی برای درباریان تهیه می کردند.
قبل از شروع قرن 18، اسپانیایی ها نوشیدنی شکلات را به دیگر نقاط
اروپا و
جزایر فیلیپین معرفی نمودند. از این ماده در علم
شیمی هم استفاده می شد که به
دانه سیاه معروف بود.
امروزه بیشتر درخت های کاکائو در نواحی استوایی
قاره آفریقا، مخصوصاً
ساحل طلا و همچنین در بخشی از آمریکای جنوبی (مخصوصاً در
برزیل) کشت می شود.
در سراسر جهان از پودر کاکائو، شکلات و دیگر فراورده های به دست آمده از دانه های این گیاه استفاده می کنند. کشور
بلژیک بیشترین میزان مصرف سرانه ی کاکائو را دارد. مصرف سرانه ی کاکائو در این کشور 5/5 کیلوگرم است؛ یعنی ده برابر میزان مصرف کاکائو در بقیه ی دنیا.
کشت گیاه
درخت کاکائو نوعی گیاه
همیشه سبز گرمسیری است که همواره شکوفه می دهد و تقریباً تا ارتفاع 20 تا 30 فوت (تقریباً 6 تا 9 متر) رشد می کند. فردی به نام
کارولاس لینائوس به این گیاه نام علمی Theobroma را داد. معنی این نام
غذای رب النوع ها می باشد. یعنی در زمان های قدیم، کاکائو را غذای
خدایان به شمار می آوردند.
این گیاه باید در سایه قرار گیرد، از وزش
باد باید آن را محافظت نمود و همچنین به خاکی که خلل و فرج کافی داشته و پر منفذ باشد نیاز دارد. البته درخت کاکائو در زمین های پست مرطوب رشد نمی کند.
گل های این گیاه
صورتی رنگ بوده و میوه آن به طرز نامعمولی، مستقیماً از قسمت تنه ی درخت یا شاخه های اصلی رشد می کند. میوه کاکائو غلاف دار است و شکل بلوطی است که اندازه ی آن دراز تر شده، به رنگ
زرد مایل به
قرمز یا
زرد مایل به
بنفش می باشد و وقتی کاملاً می رسد، تقریباً یک پوند (نیم کیلو گرم) وزن دارد.
این گیاه 4 تا 5 سال پس از کاشت، شروع به میوه دهی می کند. زمانی که گیاه کاکائو به سن محصول دهی رسید، سالانه 6000
شکوفه می دهد، اما تنها 20 غلاف تولید می نماید.
سطح زیر کشت
گیاه کاکائو در هفت میلیون هکتار از اراضی
کره زمین کشت می شود. تقریباً 40 درصد از کاکائوی تولید شده در سراسر جهان را سه ناحیه ی
ساحل عاج،
غنا و
اندونزی تولید می کنند (هر کدام تقریباً 15 درصد کاکائو تولید می کنند). کشورهای دیگر از جمله برزیل،
نیجریه و
کامرون به میزان کمتر کاکائو تولید می نمایند. سالانه سه میلیون تن کاکائو تولید می شود. کشورهای
هلند و
ایالات متحده آمریکا بیشترین تولید فراورده های کاکائو را بر عهده دارند.
برداشت محصول
هر غلاف کاکائو دارای پوسته زبر و چرم مانندی است که تقریباً 5/1
اینچ ضخامت دارد. داخل غلاف، گوشت باریک
صورتی رنگی وجود دارد که شیرین مزه است، اما قابل خوردن نیست. داخل این گوشت، 30 تا 50 دانه که ظاهر آنها شبیه دانه
بادام است وجود دارند. این دانه ها نرم بوده و به رنگ صورتی یا
بنفش هستند. به محض این که دانه ها می رسند، غلاف ها را با استفاده از چاقوی منحنی که روی تیرک بلندی قرار گرفته جدا می کنند. سپس غلاف را باز می کنند و اجازه می دهند تا محتویات آن خشک شود و برای مرحله ی بعدی که تخمیر دانه است آماده شود.
بعد از خشک شدن، دانه ها را در می آورند و روی هم داخل کوزه یا روی شبکه ای انبار می کنند. حال می گذارند تا دانه ها عرق نموده و تخمیر شوند. کیفیت دانه که در ابتدا طعم بسیار تلخی داشت، به همین فرایند تعریق دانه کاکائو بستگی دارد. اگر دانه را بیش از حد تخمیر کنیم، خراب می شود. اگر هم کمتر از حد لازم تخمیر نماییم، طعمی همچون
سیب زمینی خام پیدا می کند که هر لحظه ممکن است گرفتار
آفت زنگ شود.
سپس دانه های کاکائو را پخش می کنند و مدام آنها را زیر و رو می کنند تا دانه ها خشک شوند. هنگامی که کشت گیاه در مقادیر زیاد صورت می گیرد، این عمل را به وسیله ی سینی های بسیار بزرگ انجام می دهند. این سینی ها را یا زیر نور آفتاب قرار می دهند یا در سایه و تحت حرارت مصنوعی می گذارند تا دانه ها خشک شوند. در نهایت، دانه ها را با کمک پای برهنه بهم آمیخته، لگد مال و له می کنند و گاهی، در طول انجام این فرایند، خاک
رس قرمز را با
آب مخلوط نموده و روی دانه ها می پاشند تا دانه ها خوشرنگ تر شوند. با انجام این عمل، دانه ها براق تر شده و همچنین از
کپک زدگی آنها در طول حمل و نقل به کشورهایی که کاکائو در آن نواحی کشت نمی شود، جلوگیری به عمل می آید.
برای تولید تقریباً نیم کیلو شکلات، به 400 دانه کاکائو نیاز داریم. در کارخانه، پس از این که دانه های کاکائو را شسته و برشته نمودند، پوست آنها را دوباره با کمک دستگاهی می گیرند که در نتیجه ی این عمل، گیاهک آن هم گرفته می شود. سپس دانه های حاصله را بین سه تکه سنگ آسیاب می کنند تا خمیر غلیظ و خامه مانندی حاصل شود. پودر کاکائو را از این خمیر و با حذف مقداری از
روغن نباتی و دیگر بخش های دانه تهیه می کنند. از این روغن که به
چربی دانه کاکائو معروف است، در صنعت
شیرینی سازی و همچنین تهیه ی
صابون استفاده می کنند.
به خمیر به دست آمده از دانه ی کاکائو
نشاسته و
شکر اضافه می کنند و مدام مخلوط را داخل دستگاه کانگس هم می زنند تا شکلات شیرین حاصل شود. با اضافه نمودن قلیا، پودر کاکائوی تهیه شده به روش هلندی بدست می آید. این نوع پودر کاکائو،
پ هاش پایین تری دارد.
موارد استفاده از کاکائو
از کاکائو برای مصارف مختلف استفاده می کنند. در تهیه ی انواع
کیک، در انواع نوشیدنی و برای تزئین مواد
غذایی مختلف و همراه با
خامه (خامه شکلاتی) از پودر کاکائو، استفاده می شود.
برای مثال، در تهیه ی نوشیدنی داغ کاکائو که به سبک مکزیکی درست می شود، یک قاشق غذاخوری سر پر پودر کاکائو را با دو قاشق غذاخوری شکر (استفاده از
شکر قهوه ای برتری دارد) و کمی
فلفل قرمز مخلوط می کنند. سپس دو قاشق غذاخوری آب به این مخلوط اضافه می کنند و بهم می زنند. مخلوط را روی حرارت قرار می دهند تا به جوش آید، اما باید مراقب بود تا سر نرود. سپس مقدار کافی
شیر و کمی
دارچین به مخلوط اضافه می کنند و هم می زنند. بعد دوباره آن را روی حرارت می گذارند تا کاملاً داغ شود و مواد به خوبی با هم مخلوط شوند. در مرحله ی آخر، کمی
وانیل هم به این نوشیدنی اضافه می نمایند. نوشیدنی ما که به
شیر کاکائو هم معروف است به این صورت تهیه می شود.
یکی دیگر از نوشیدنی هایی که با کاکائو تهیه می شود،
شیر شکلات است. برای تهیه ی این
نوشیدنی شیر، پودر کاکائو (که معمولاً آن را با قلیا عمل آورده اند)، مواد شیرین کننده (معمولاً شکر یا شیره ی
ذرت سرشار از فروکتوز) و گاهی
نشاسته یا
نمک و دیگر
طعم دهنده های ساختگی استفاده می کنند. امروزه این نوع نوشیدنی را از مخلوط کردن پودر شکلات با شیر درست می کنند.
جدا از خوشمزه بودن و عطر و طعم آن، کاکائو برای
سلامتی هم با اهمیت است. این ماده خواص
آنتی اکسیدان داشته که ضد
سرطان است. کاکائو سه برابر
چای سبز، از ابتلا به سرطان جلوگیری می نماید.
همچنین ببینید
