مقدمه
گل به مجموعه اجزایی از گیاه گفته می‌شود که کار
تولید مثل را انجام می‌دهد و به عبارت دیگر می‌توان گفت که گل ، دستگاه زایشی گیاهان عالی است که به اشکال و فرمهای بسیار متفاوتی دیده می‌شود. همچنین تغییرات فراوانی در اندازه ، رنگ ، تعداد اجزای تشکیل دهنده و آرایش این اجزا مشاهده می‌شود. گلهایی در
طبیعت وجود دارد که بسیار کوچکتر بوده و اجزای آنها را با چشم غیر مسلح نمی‌توان دید. مثل
عدسک آبی که سرتاسر استخرها و آبگیرها در سطح جهان دیده می‌شود. اجزای تشکیل دهنده گل شامل دمگل ، نهنج ، کاسبرگها ، گلبرگها ، پرچمها ، برچه‌ها ، براکته‌ها است.
دستگاه زایای نر
دستگاه زایای نر شامل عضو تولید مثل نر گیاه است که پرچم یا
میکرواسپروفیل نام دارد و جایگاهش در خارج دستگاه زایای ماده و داخل جام گل است(بین مادگی و گلبرگ). هر پرچم از دو بخش بساک
(Anther) و میله
(filament) تشکیل شده است. بساک غالبا شامل 4 کیسه حاوی دانه‌های گرده است که کیسه بساک گفته می‌شود.
طرز قرار گرفتن پرچمها در داخل گل
- متقابل گلبرگی ، که پرچمها رو به روی گلبرگها قرار دارند.
- متقابل کاسبرگی ، پرچمها رو به روی کاسبرگها و در نتیجه متناوب با گلبرگها قرار می‌گیرند.
- نهان پرچمها ، پرچمها در داخل لوله گل قرار می‌گیرند و دیده نمی‌شوند. و گلبرگها بهم پیوسته هستند.
- پیدا پرچمها ، پرچمها به وضوح دیده می‌شوند و گلبرگها جدا از یکدیگر هستند.
چگونگی تشکیل یاخته‌های جنسی نر
هر پرچم شامل یک میله است که در انتهای آن بساک قرار دارد. بساک معمولا شامل دو قسمت طولی است که بوسیله
بافت پارانشیمی ظریفی بهم متصل می‌شوند. هر حلقه خود شامل دو کیسه طولی به نام کیسه گرده می‌شود که مولد دانه‌های گرده هستند. قبل از پخش و پراکندگی دانه‌های گرده از کیسه‌های گرده ، بافتی که بین دو کیسه گرده وجود دارد پاره می‌شود. سپس در بسیاری از گونه‌های گیاهان شکافی طولی در دیواره بساک در هر حلقه بوجود می‌آید و موجب می‌شود که دانه‌های گرده به صورت غباری یا پودری پراکنده شوند.
بساک در ابتدا از یک توده
یاخته‌های مریستمی تشکیل یافته است. در اولین تغییر شکل دادن و تمایز این توده یاخته‌های مریستمی ، چهار گروه یاخته‌ایی جدا و مشخص هستند که آنها را یاخته‌های مولد گرده یا مادر می‌نامند. هر یاخته مادر گرده تحت دو بار
تقسیم با کاهش کروموزومی و تقسیم مستقیم (
میتوز) موجب تشکیل چهار یاخته n کروموزومی هاپلوئید می‌کند که آنها را تتراسپور (Tetrad) می‌نامند. یاخته‌های n کروموزومی حاصل را اصطلاحا اسپور می‌نامند.
ساختمان بساک
بساک مهمترین بخش پرچم است که در آن دانه‌های گرده تشکیل می‌شوند. در هر بساک غالبا دو حجره اصلی وجود دارد که هر کدام از آنها به نوبه خود دارای دو حجره کوچکتر به نام
کیسه گرده است. درون کیسه‌های گرده دانه‌های گرده تولید می‌شود. در بساک رسیده بافتی که دو کیسه گرده هر قسمت را از هم جدا می‌سازد از بین می‌رود. در نتیجه شکافی طولی در دیواره هر قسمت استوانه‌ای بساک پدید می‌آید و باعث پراکنده شدن دانه‌های گرده می‌شود.بساک در ابتدا توده‌ای از
یاخته‌های مریستمی است. اطراف این توده ، بافتی به نام بافت مغذی قرار دارد. در مراحل نخستین تنوع یاخته‌ای چهار دسته یاخته جدا به نام
یاخته‌های مادر گرده در چهار کیسه گرده ظاهر می‌شوند.
دانه گرده
بعد از مدت کوتاهی هسته منفرد این اسپورها به طریق مستقیم تقسیم شده و دو یاخته (
هسته) بوجود می‌آورند که یکی را یاخته زایشی نامند که مولد یاخته‌های اسپرمی است و یاخته دیگر را یاخته رویشی می‌گویند که مولد لوله گرده است. یاخته‌ای با چنین اختصاصات که واجد دو هسته زایشی و هسته رویشی است،
دانه گرده گفته می‌شود. سطح خارجی دیواره دانه گرده بتدریج ضخیم شده و دارای تزئینات خاصی می‌گردد که در گونه گیاهان مختلف متفاوت است و از این جهت نیز
ارزش تاکسونومی دارند.
مثلا ممکن است دارای سطح مشبک یا خطی رگه دار و یا خاردار و تیغه‌ای منفذدار یا شکاف دار و یا فاقد هر دو آنها باشد. اندازه و ابعاد دانه‌های گرده در گیاهان مختلف متفاوت بوده و از چند میکرون تا 200 میکرون ممکن است برسد. مثلا در فیکومن حدود 8 میکرون و در کدو قریب 200 میکرون است. رنگدانه‌های گرده غالبا زرد و در انواعی به رنگهای قهوه‌ای (مانند خشخاشی) و قرمز رنگ (مانند
سوسنها) دیده می‌شود. شکل دانه‌های گرده مختلف بوده و به صورت کروی ، بیضوی (تخم مرغی) و کمابیش سه گوش یا هرمی و غیره دیده می‌شوند.
نقش دانه گرده
نقش دانه گرده در لقاح و ایجاد یاخته تخم می‌باشد. با قرار گرفتن دانه گرده بر روی
کلاله مادگی دانه گرده رویش می‌کند و لوله گرده از راه خامه مادگی وارد
تخمدان می‌شود.
تخمکها در داخل تخمدان قرار گرفته‌اند. سلول زایشی دانه گرده با سلول تخمزای تخمک جفت می‌شود و با ترکیب دو هسته ، سلول تخم حاصل می‌شود. از رشد و نمو تخم گیاه جدید بوجود می‌آید.
مباحث مرتبط با عنوان
