دستیابی به هر مقصد و هدفی هرچند مشروع، پسندیده و معقول باشد نباید جز با ابزار و سایل مشروع و معقول صورت پذیرد. قداست و ارزشمندی هدف هیچگاه نمی‌تواند ابزار دستیابی به آن هدف را توجیه کند. وسیله و ابزار خود باید مشروع و معقول باشد تا بتواند ابزار صحیح رسیدن به هدف مشروع باشد. بر این اساس گفته شده است که هدف، توجیه کننده وسیله نیست.
به سیاست "توجیه وسیله توسط هدف" "سیاست ماکیاولسیتی" می‌گویند زیرا ماکیاول (Machiavelli) ،سیاستمدار ایتالیایی (1469 - 1527میلادی)، چنین عقیده داشت که هدف، توجیه کننده وسیله است و این عقیده به عنوان تابلوئی از مکر و حیله او در تاریخ بجا مانده است.
در فرهنگ دین اسلام به هیچ مسلمانی اجازه داده نشده است که برای دستیبابی به اهدافش، هر چند مقدس و مشروع باشد، از ابزار نامشروع بهره بگیرد، زیرا غیر از اهداف، خود ابزار و وسایل نیز باید مشروع و مقدس باشند.
در زندگی ائمه معصومین علیهم السلام نمونه‌های درخشانی از مخالفت عملی با این سیاست شیطانی به چشم می‌خورد. به عنوان نمونه در آغاز
جنگ صفین، لشکریان
معاویه، نهر کنار
فرات را که دو طرف می بایست از آنجا آب بردارند تصرف کردند و نگداشتند لشکریان امیرالمومنین علی علیه السلام از آب استفاده کنند.
امیرالمومنین علیه السلام در مقابل سپاه خویش خطابه ای کوتاه اما مهیّج و شورانگیز ایراد فرمود. پس از حمله به سپاه معاویه، لشگریان امام این نهر را تصاحب کردند، اما امام در برابر پیشنهاد یارانش که آب را به روی سپاه معاویه ببندند فرمود:«مانع استفاده آنها نشوید. من به این گونه کارها که روش جاهلان است دست نمی زنم و هرگز کسی را در تنگنای بی آبی قرار نمی دهم.»
شکست سپاه معاویه هدفی مقدس و خوب بود اما نه با وسیله و ابزاری همانند بستن آب بر روی سپاهیان، که خلاف اصول انسانی و اخلاقی است.
نمونه دیگر: امیرالمؤمنین علی علیه السلام در زمان حکومت خود، عدالت و مساوات را در تقسیم بیت المال میان مسلمین رعایت می کرد. جمعی بر او ایراد گرفتند که این روش خلاف سیاست است و شما باید برای حفظ حکومت و قدرتتان به برخی از افراد بیشتر از دیگران از بیت المال بدهید.
امام در پاسخ این افراد فرمود:«آیا شما به من فرمان می‌دهید که برای پیروزی خود در حق کسانی که بر آنها حکومت می‌کنم، ستم کنم؟ (یعنی با ابزاری نامشروع به نام ظلم به زیردستان به هدفی مشروع - پیروزی و تثبیت حکومت - دست یابم؟) به خدا سوگند تا عمر من باقی و شب و روز برقرار است و ستارگان در آسمان پی در پی طلوع و غروب می‌کنند هرگز به چنین کاری دست نمی‌زنم.»
منابع :
نهج البلاغه، خطبه 126؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، خطبه 51، ج 1، ص 327
