گیاهی است علفی ، پایا و دارای ساقه هائی بر دو نوع خزنده و زیرزمینی که از نوع اول آن در محل گره ها، دسته ای از ریشه های نابجا به درون زمین نفوذ کرده از سمت مقابل آن، یک شاخه قائم و برگ دار و کوچک خارج می شود که در خاتمه منجر به پیدایش پایه های جداگانه در فواصل مختلف ساقه خزنده، در محل پیدایش ریشه های نابجا می گردد.
برگهای آن متقابل ، بیضوی،نوک تیز، دندانه دار، کمی پوشیده از کرک به درازای 4 تا 7 سانتی متر و به عرض 2 تا 3 سانتی متر است ابعاد مذکور در شاخه های گلدار نیز همیشه کمتر از شاخه های عقیم می باشد.
ساقه این گیاه چهار گوش و به رنگ قرمز مایل به بنفش یا مایل به ارغوانی است و در محل هر یک از گره های آن، دو برگ متقابل دیده می شود.
گلهای آن در ماههای مرداد و شهریور ظاهر می گردند، رنگ گلی روشن یا کم و بیش ارغوانی مایل به بنفش دارند و به تعداد زیاد نیز در مجاورت یکدیگر به نحوی مجتمع می شوند که مجموعاً در قسمت انتهایی ساقه ها، به صورت سنبله هائی با شکل ظاهری بیضوی نوک تیز جلوه می کنند.
این گیاه یک دورگه طبیعی از 2 گونه Mentha viridis و Mentha aquatica می باشد.
این گیاه دارای فرمها و واریته های متعددی است که از جمله Menthe poivree noire که گلهای آن به رنگ قرمز قهوه ای است و فرم Menthe poivree blanche که گلهایش سفید رنگ است.
تذکر : پونه یا پودنه که بطور وحشی در گیلان می روید نام علمی آن Mentha pulegium می باشد. و گونه Mentha sylvestris بنام پونه کوهی است نعنای سبز که نام علمی آن Mentha viridis می باشد در آذربایجان نزدیک تبریز و در بلوچستان به طور خودرو می روید.(برگهای آن سبز تیره بدون دمبرگ بدون تار)
Mentha aquatical L. در سراسر شمال ایران و سایر مناطق به طور خود رو می روید. Mentha arvensis که در بلوچستان به حالت خودرو رویده می شود.
نعناع را در اکثر نقاط می توان کشت کرد. اما مناطق خیلی سرد برای کشت این گیاه مناسب نمی باشد مواد و عناصر غذایی فراوان و آب کافی برای رویش آن ضروری است. گیاه در 2 تا 3 درجه سانتی گراد شروع و به رویش می نماید ولی درجه حرارت مطلوب برای رویش نعناع 10 درجه سانتی گراد است درجه حرارت مناسب به منظور تسریع در رشد و نمو گیاه و همچنین افزایش در تولید اسانس 18 تا 20 درجه سانتی گراد است.
نعناع گیاهی شب کوتاه است و کشت آن در شرایط بلند روز (از نظر تابش نور) سبب افزایش محصول نعناع شده و در سنتز اسانس آن نیز تاثیر مثبت دارد. از این رو همواره توصیه می شود که این گیاه در دامنه جنوبی تپه ها کشت شود. نعناع دارای ریشه های سطحی است که قادر به جذب رطوبت از اعماق زمین نمی باشد لذا آبیاری مناسب در طول رویش گباه ضروری است. گیاهان از 3 تا 4 هفته پس از رویش تا قبل از گل دهی به مقادیر مناسبی آب نیاز دارند و باید تحت آبیاری منظم قرار گیرند.
رطوبت خاک باید در طول رویش معادل 80 درصد باشد، علاوه بر آب و نور کافی، مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک برای کشت نعناع ضروری بوده و سبب افزایش عملکرد می شوند. خاک مناسب برای کشت این گیاه ، خاک لوم شنی حاوی مقدار زیادی مواد و ترکیبات هوموسی است. خاک های چرنوزیوم (خاک سیاه) و پیت با ساختمان مناسب و حاوی مواد و عناصر غذایی کافی برای کشت نعناع مناسب می باشد.
PH خاک برای نعناع 5 تا 8 مناسب است بطور کلی خاک های اسیدی و زهکشی شده خاکهای مناسبی برای کشت نعناع می باشند.
چنانچه نعناع با غلات به تناوب کشت شده باشد در فصل پائیز پس از برداشت غلات 2 تا 3 تن در هکتار کودهای کاملاً پوسیده حیوانی به زمین اضافه نموده شخم عمیقی ( به عمق 25 تا 30 سانتیمتر) زده می شود. پس از شخم کودهای شیمیایی مورد نیاز را به خاک پاشیده و آنها را با دیسک به عمق خاک می فرستند افزودن کودهای شیمیایی به شرایط خاک بستگی دارد و بطورکلی در سال اول قبل از کشت 50 تا 90 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 60 تا 90 کیلوگرم در هکتار کودهای ازت باید به زمین اضافه شود هر سال اضافه کردن 90 تا 120 کیلوگرم در هکتار کود ازت (چنانچه خاک خشک و نیاز به آبیاری باشد مقدار ازت بیش از رقم ذکر شده خواهد بود) به زمینهای زیر کشت نعناع توصیه می شود.(این مقدار دو سوم در فصل بهار قبل از رویش گیاه و یک سوم بقیه پس از اولین برداشت به خاک اضافه می گردد. از سال دوم رویش هر ساله در فصل پائیز افزودن 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک سبب افزایش عملکرد و بهبود کیفیت مواد موثره نعناع می شود.
جمع آوری سنگ ها و قلوه سنگهای درشت سبب تسهیل در توسعه ریشه و افزایش عملکرد می شود. اوایل بهار پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخه ها با دیسک ، زمین را برای کشت نعناع تسطیح می کنند. در فصل بهار باید از کاربرد وسایلی که سبب کاهش رطوبت خاک می گردند جلوگیری نمود.
چنانچه عمل کشت در فصل پائیز انجام گیرد پس از برداشت محصول سال قبل در فصل تابستان (شهریور) کودهای حیوانی مورد نیاز را به خاک افزوده و سپس زمین را شخم می زنند. بعد از افزودن کودهای شیمیایی زمین را تسطیح و بستر را برای کاشت نعناع آماده می نمایند.
نعناع مانند هر گیاه دورگ دیگر بذر تولید نمی کند و تکثیر آن رویشی و توسط ریشه رست، گرفتن قلمه ساقه و یا جدا کردن پا جوش از گیاه مادری انجام می گیرد.
کشت وتکثیر نعناع از طریق اندامهای زیر زمینی را می توان در پائیز یا در بهار انجام داد. چون خاک در فصل پائیز از رطوبت کافی برخوردار است و تقریباً احتیاجی به آبیاری نیست اوایل پائیز (مهرماه) رازمان مناسبی برای کشت نعناع می دانند. گیاه پس از گذراندن دوره سرما اوایل بهار از رشد و نمو سریعی برخوردار می شود.مناسب ترین زمان برای کشت بهاره اواسط بهار (اواخر اردیبهشت اوایل خرداد) می باشد.اواخر بهار (خرداد) زمان مناسبی برای تکثیر نعناع از طریق قلمه های ساقه است.
اواخر بهار (خرداد) نیز زمان مناسبی برای جدا کردن پا جوش ها از پایه های مادری و انتقال آنها به زمین مورد نظر است.
تکثیر از طریق ریشه رست این روش مناسب ترین روش برای تکثیر نعناع است پس از بارندگی سبک پایه های مادری 2 تا 3 ساله را از زمین خارج می کنند پایه های انتخابی باید عاری از هر گونه عواملی بیماریزای قارچی یا باکتریایی و علف های هرز باشند. ریشه گیاهانی که برای تکثیر نعناع استفاده می شوند باید دارای مشخصات زیر باشد.
الف) ریشه ها سالم و عاری از هر گونه علف هرز باشند.
ب) ریشه رستهایی که جهت تکثیر نعناع از پایه مادری جدا می شوند باید حداقل 70 درصد آن سفید و 30 درصد بقیه سبز رنگ باشد که هنگام کاشت این قسمت سبز رنگ خارج از خاک می ماند.
ج) رطوبت ریشه رستها از 80 درصد کمتر نباشد.
برای تهیه ریشه رستهای سفید رنگ که برای تکثیر مناسبند. 1 تا 5/1 ماه قبل از خارج کردن پایه های مادری روی ریشه رستها را با لایه ای به ضخامت 4 تا 5 سانتی متر از خاک می پوشانند. در این مدت رنگ ریشه رستهای سبز به سفید تغییر می یابد و برای تکثیر آماده می گردند. پس از دومین برداشت اندامهای هوایی، ریشه رستها کیفیت مطلوب تری می یابند. ریشه رستها را می توان بادست (در سطح کم) و یا توسط ماشین برداشت سیب زمینی (در سطح وسیع) جمع آوری نمود.
در تکثیر توسط ریشه رست، فاصله ردیف ها از یکدیگر 50 تا 60 سانتی متر و عمق مطلوب برای کاشت 10 تا12 سانتی متر می باشد.
پس از کاشت، به منظور ایجاد و تراکم در خاک انجام غلتک مناسبی توصیه می شود اگر زمین خشک باشد باید بلافاصله زمین را آبیاری نمود. برای هر هکتار زمین به 4/1 تا 6/1 تن ریشه رست نیاز است.
تکثیر از طریق قلمه های ساقه:در اواخر بهار (خرداد) از شاخه های جوان و سبز پایه مادری، 2 تا 3 قلمه که حداقل دو جفت برگ داشته باشند جدا می کنند (بهتر است از میان گره های پائینی انتخاب شوند). سپس آنها را در خزانه هوای آزاد که بستر آن از خاک نرمی پوشیدو و در سایه قراردارد (آفتاب شدید مانع از تشکیل ریشه در قلمه ها می شود) می کارند. با آبیاری مرتب قلمه ها پس از 2 تا 3 هفته دارای ریشه می شود. سپس آنها را به زمین اصلی منتقل می نمایند. تکثیر به روش قلمه های ساقه روش چندان مناسبی نیست و تنها در سطوح کوچک کشت مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش فاصله ردیفها از یکدیگر بین 50 تا 70 سانتی متر مناسب می باشند.
تکثیر از طریق پا جوش:فصل بهار (خرداد) پس از آبیاری گیاهان از پایه های مادری پاجوشهایی که ارتفاع آنها بین 8 تا 10 سانتی متر است جدا می کنند. انتقال پا جوشها به زمین مورد نظر با دست (در سطوح کم کشت) یا به وسیله ماشین نشاء کار (در سطوح کشت انبوه) انجام می گیرد.
برای هر هکتار زمین به 112 تا 134 هزار پا جوش نیاز است. پا جوشها در ردیفهایی به فاصله 60 سانتی متر گشت می شوند فاصله دو بوته در طول ردیف 20 تا 30 سانتی متر مناسب خواهد بود.
مراحلی که گیاه باید حتماً تحت آبیاری قرار گیرد عبارتند از :
-پس از رویش گیاه وقتی که ارتفاع متوسط آنها به 8 تا 10 سانتی متر رسید
-پس از تشکیل شاخه های جدید
-در مرحله جوانه زنی
-پس از اولین برداشت محصول
-پس از رویش مجدد گیاهان ، بعد از اولین برداشت هنگامی که ارتفاع متوسط آن به 8 تا 10 سانتی متر می رسد.
مقدار آبیاری بستگی به شرایط آب و هوایی و همچنین نوع خاک دارد در هر مرحله آبیاری نباید از 40 تا 60 میلی متر کمتر باشد.
مبارزه مکانیکی و شیمیایی با علفهای هرز باید همواره مد نظر باشد. اوایل بهار زمان مناسبی برای برداشت مکانیکی علفهای هرز و برگردان کردن خاک بین ردیف ها جهت تهویه ریشه می باشد.
برای مبارزه شیمیایی با علف های هرز در کشت پائیز، در فصل بهار قبل از رویش گیاه و در کشت بهاره، پس از کشت نعناع می توان از علف کش مرکازین (Merkazin) مقدار 5/3 تا 4 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود. در سال دوم و سوم رویش اوایل بهار قبل از رویش مجدد گیاهان کاربرد علف کشهای مرکازین به مقدار 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار و آرزین (Aresin) به مقدار 3 تا 4 کیلوگرم در هکتار نتایج خوبی دارد.پس از اولین برداشت می توان از هر دو علف کش فوق الذکر به مقدار 2 تا 3 کیلوگرم در هکتار از هر یک استفاده نمود.
برای مبارزه با بیماری قارچی زنگ نعناع (puccinia menthae) از ضد قارچ کرزونیت (krezonit) به مقدار 8 تا 9 کیلوگرم استفاده نمود. ممکن است پس از استفاده از آن شاخه های نعناع خشک شوند این مسئله خطرناک نیست و مجدداً شاخه های جدید تشکیل خواهد شد. ولی اگر پس از رویش شاخه های جدید مجدداً از قارچ کش استفاده شود و برای گیاه خطرناک است.
در طول رویش گیاهان آفات ممکن است خسارات زیادی ببار آورند از این رو در فصل بهار می توان از آفت کش و قارچ کش های مناسب بطور مخلوط به صورت محلول پاشی استفاده کرد.
در سالهای دوم و سوم رویش گیاه، در فصل پائیز کلتیواتوری به عمق 14 تا 16 سانتی متر در فاصله بین ردیف ها زده می شود. سپس مواد و عناصر مورد نیاز گیاهان را که قبلا به مقدار ذکر شده را به خاک می افزایند و خاک بین ردیف ها را صاف کرده، سپس غلتک مناسبی زده می شود.
در سال 2 تا 3 بار محصول را می توان برداشت نمود. روش و زمان برداشت بستگی به چگونگی استفاده از اندام های جمع آوری شده (استفاده از گیاه بعنوان سبزی یا برای استخراج اسانس) دارد.
در صورتیکه نعناع در سطوح وسیعی زیر کشت رفته باشد برداشت اندامهای مورد نظر توسط ماشین انجام می گیرد. در اینصورت گیاهان از فاصله 4 تا 5 سانتی متری از سطح زمین بریده می شوند سپس برای مدتی بر روی زمین می مانند تا حدود 25 تا 40 درصد رطوبت آن تبخیر شود. در صورتیکه گیاهان در پائیز برداشت شوند گذاشتن آنها بر روی زمین امکان پذیر نیستند و باید مستقیماً به کارخانه برای استخراج اسانس منتقل شوند در روش جدید پس از برداشت ابتدا گیاهان را داخل جعبه های مخصوصی می‌ریزند سپس مستقیماً به خشک کنها انتقال یافته و خشک می گردند.زمان مناسب برای اولین برداشت آخر خرداد تا 25 تیر، دومین مرحله 10 مرداد تا 15 مهر، سومین و آخرین مرحله برداشت تا 15 آذر می باشد. عملکرد سالانه وزن تازه گیاه 12 تا 20 تن در هکتار می باشد که از آن 30 تا 60 کیلوگرم اسانس استحصال می شود. در اولین برداشت مقدار محصول 8 تا 14 تن در هکتار وزن تازه است که مقدار اسانس 2 تا 4 کیلوگرم به ازای هر تن می باشد. در دومین برداشت بازده پیکر رویشی و اسانس آن بسیار کمتر از مرحله اول می باشد. یعنی عملکرد وزن تازه گیاه 4 تا 8 تن در هکتار می باشد که به ازای هر تن 1 تا 2 کیلوگرم اسانس استحصال می شود.چنانچه گیاهان را به منظور استفاده از پیکر رویشی آن و به عنوان استفاده سبزی یا ادویه کشت کنند، می توان 3 تا 4 بار در سال محصول را برداشت نمود.
اولین برداشت قبل از گل دهی انجام می گیرد و 5/2 تا 3 تن در هکتار وزن خشک گیاه (برگ و ساقه) حاصل می شود.
اگر هدف از کاشت گیاه فقط استفاده از برگها باشد، برداشت آنها تنها با دست امکان پذیر است و انرژی و کار زیادی صرف آن می شود لذا برای این منظور قبل از گل دهی صبح زود برگها را با دست جمع آوری نموده ، سپس خشک می کنند. عملکرد برگ خشک 2/1 تا 8/1 تن در هکتار است.
از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
