مقوقس لقب حاکم
مصر در زمان پیامبر بود. به طور کلی لقب پادشاهان مصر در آن دوره « مقوقس » بود. همانطور که لقب پادشاهان
ایران، کسری و لقب پادشاهان روم،
قیصر بود. وی از طرف رومیان بر سرزمین مصر حکومت می کرد و در مقابل تعهد داشت که سالیانه 19 میلیون دینار به امپراتوری روم بپردازد.
پیامبر خدا در سال هفتم هجری نامه‌هایی برای پادشاهان آن روز جهان فرستاد؛ از جمله برای مقوقس نیز نامه‌ای نوشت و او را به آئین اسلام و پرستش خدای یگانه دعوت فرمود. پیامبر در این نامه مقوقس را « عظیم القبط » یعنی بزرگ قبطیان خطاب کرد.
سپس نامه را به «
حاطب بن ابی بلتعه » سپرد تا به دست مقوقس برساند. هنگامی که مقوقس نامه را خواند مدتی فکر کرد و سپس به سفیر پیامبر گفت: اگر براستی محمد فرستاده خداست، چرا مخالفانش توانستند وی را از زادگاه خود بیرون کنند و ناچار شد در مدینه سکنی گزیند؟ چرا بر آنها نفرین نمی فرستد تا آنها نابود شوند؟
سفیر اسلام -که فردی فهمیده بود- پاسخ داد: حضرت عیسی پیامبر خدا بود و شما نیز به رسالت او گواهی می دهید. موقعی که
بنی اسرائیل نقشه قتل وی را کشیدند، چرا درباره آنها نفرین نکرد تا خدا آنها را نابود سازد؟
مقوقس در برابر منطق محکم سفیر نتوانست چیزی بگوید و زبان تحسین گشود و گفت: آفرین! تو مرد فهمیده‌‌ای هستی و از طرف شخص فهمیده و باکمالی پیغام آورده‌ای.
مذاکرات آنها به پایان رسید.
روز دیگر مقوقس حاطب را به خلوت طلبید و هنگامی که دستورات اسلام و خصوصیات پیامبر را از زبان او شنید به وی گفت: اینها نشانه نبوت اوست. آگاه باش که اگر من به آئین او ایمان بیاورم، ملت « مصر» با من همراهی نمی کنند.
امیدوارم که قدرت پیامبر به سرزمین مصر کشیده شود و یاران او در سرزمین ما منزل کنند. سپس حکمران مصر، کاتب خود را خواست و نامه ای نوشت به این شرح :
نامه ای است به محمد بن عبدالله از مقوقس بزرگ قبط
درود بر تو! نامه ات را خواندم و از قصدت آگاه شدم و حقیقت دعوتت را یافتم. می دانستم که پیامبری ظهور خواهد کرد ولی تصور می‌کردم که از نقطه ای در
شام برانگیخته خواهد شد. من مقدم سفیر تو را گرامی داشتم.
سپس در نامه خود به هدایایی که برای پیامبر فرستاده بود اشاره کرد و نامه را با جمله « سلام بر تو » خاتمه داد.
در میان هدایا دو کنیز قبطی بودند:
ماریه قبطیه که بعداً به ازدواج پیامبر درآمد و شیرین که پیامبر او را به
حسان بن ثابت بخشید.
حاطب با همراهی و محافظت ماموران مقوقس تا شام و از آنجا با کاروانی به مدینه آمد و نامه و هدایای مقوقس را تسلیم پیامبر نمود.
پیامبر فرمود: از ترس زوال حکومت خود، اسلام را نپذیرفت؛ ولی قدرت و ریاست او به زودی نابود خواهد شد.
در زمان خلافت
عمر،
عمرو عاص با سپاهی راهی مصر شد تا آن را تصرف کند.
جنگ های مسلمانان با سپاهیان مقوقس مدت دو سال به طول انجامید. در این مدت بسیاری از نقاط فتح شد و مسلمانان توانستند شهرها و مناطق زیادی را به تصرف خود درآوردند. نکته مهم در تصرف مصر، تعارض مصریان قبطی با رومیان بود.
مقوقس از سوی دولت روم بر آنجا حکومت می کرد و این امر سبب شده بود تا قبطیان چندان مایل به دفاع از رومیان نباشند. خود مقوقس نیز در این باره مردد بود و منتظر که چه خواهد شد.
برادرش بنیامین، اسقف شهر اسکندریه بود. در همین ایام شخصی با نام قیرس cyru از طرف امپراطوری روم برای اصلاح امور مذهبی مصر به این ناحیه آمده بود و سختگیری زیادی اعمال می کرد.
این برخورد، در دوری مصریان از رومیان تاثیر به‌سزایی داشت. علاوه بر این خبر پیروزی های مکرر سپاه اعراب در شامات، مردم را به تسلیم شدن راغب می کرد.
محاصره اسکندریه چهار ماه طول کشید و بالاخره این شهر در سال 20 هجری به دست مسلمانان افتاد.
در اینکه مصر به زور فتح شد یا به صلح، اختلاف نظر وجود دارد. بعضی می‌گویند مقوقس با عمروعاص صلح کرد. در هر صورت از سال 20 هجری به بعد مصر یکی از سرزمین های متصرفه مهم برای خلافت اسلامی محسوب می شد.
منابع :
اسدالغابه، ج 1، ص 362؛ فروغ ابدیت، ث 223 - 227؛ تاریخ خلفا، ص 107 و 108
