ویژگیهای مصحف ابی بن کعب
مصحف ابی بن کعب، با قرآن رایج در بین مسلمانان ظاهرا تفاوتهایی داشت که به بیان این تفاوتها می‌پردازیم:
- این مصحف دارای 115 سوره می‌باشد که در زیر توضیح می دهیم:
- ترتیب سوره‌های مصحف ابن ابی کعب تقریبا هماهنگ با مصحف ابن مسعود بوده مگر اینکه سوره انفال را قبل از سوره توبه نوشته بود و گاها در تقدیم و تاخر بعضی از سوره نیز تفاوت داشتند و برخلاف مصحف ابن مسعود، حاوی سوره‌های حمد ، فلق و ناس نیز بود.
- در این مصحف، دو سوره بنامهای سوره حفد و سوره خلع نیز وجود داشت که این دو دعای قنوت می‌باشند که ظاهرا به اشتباه در میان سوره‌های قرآنی ضبط گردیده بود.
- در این مصحف ما بین سوره‌های فیل و قریش، بسم الله الرحمن الرحیم نیامده است و ظاهرا یک سوره فرض گردیده‌اند، البته روایات اهل بیت علیهم السلام نیز به این حقیقت اشاره گردیده که اگر خواستید در نماز بعد از حمد سوره فیل را بخوانید باید سوره قریش نیز بخوانید.
- در این مصحف ابتدای سوزه زمر با حم شروع می‌شود در نتیجه تعداد سوره‌های حواهیم در این مصحف هشت سوره می‌باشد.
- در این مصحف برخلاف مصحف رایج بین مسلمانان، اختلاف قرائت وجود داشت بدین صورت که برخی از کلمات تبدیل به کلمات مترادفشان شده بود به عنوان مثال در سوره یس آیه 52 « قالوا یا ویلنا من بعثنا من مرقدنا » چنین نوشته شده بود که « ... من هبّنا من مرقدنا » و یا آیه 20 سوره بقره « کلما اضاء لهم مشوا فیه » به صورت « مروا فیه » یا « سعوا فیه » خوانده می‌شد.
- در این مصحف بعضی کلمات به منظور توضیح و تفسیر آیه قرآن ما بین آیات آمده که این نیز یک امر رایج و عادی در آن زمان بوده به عنوان مثال در آیه 196 سوره بقره کلمه متتابعات را اضافه کرده برای معلوم کردن اینکه باید روزه سه روز پی در پی گرفته شود که متن آیه چنین است « فصیام ثلاثه ایام فی الحج » که در مصحف ابن ابی کعب چنین است « فصیام ثلاثه ایام متتابعات فی الحج » که نباید چنین اضافاتی را به عنوان تحریف در قرآن به حساب آورد بلکه چنین کلمات حکم تفسیری دارند که البته چنین روش بعدا به کار برده نشد.
دعای قنوت
یکی از محققین در رابطه با نوشته شدن دعاهای قنوت حفد و خلع در مصحف ابن ابی کعب توضیح می‌دهد که ابن ابی کعب اینها را به عنوان سوره‌های قرآنی نمی‌دانست بلکه وی به این خاطر این دعاها را در مصحفش نوشت تا مردم این دعاها را
(حفد و خلع) را که دعاهای قنوت می‌باشند فراموش نکرده و به خاطر بسپارند، چون وی این دعا را در قنوت و
نماز وتر از رسول خدا شنیده بوده؛ پس این دو، دعا هستند نه سوره قرآنی.
سرنوشت مصحف
بر اساس برخی نقلها، در جریان یکی کردن مصحفها در زمان عثمان، مصحف ابیّ بن کعب به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفت و در برخی از روایاتها این مصحف مانند سایر مصاحف به استثناء مصحف ابن مسعود، بعد از
توحید المصاحف، سرنوشتش مانند سایر مصحفها یا سوزانده و یا نوشته‌هایش را بوسیله آب و سرکه جوشانده و محو نمودند.
برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به
منابع
- سید محمد باقر حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهاردهم سال 1378
- سیوطی، الاتقان، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، انتشارات امیرکبیر چاپ سوم 1380
- محمد هادی معرفت، تاریخ قرآن، انتشارات سمت، چاپ دوم بهار 1377
