باید گفت که
فلسفه اسلامی توسط
صدرالمتالهین تحولی عظیم یافت؛ تا جایی که می توان آن را یک "جهش" در فلسفه اسلامی نامید. البته این جهش و تحول، مسبوق به یک سلسله دگرگونیهای تدریجی بود که قبلا توسط کسانی مانند
شیخ شهاب الدین سهروردی صورت گرفته بود.
مسلم آن است که قبل از ملاصدرا،
حکمت مشاء و
حکمت اشراق دو
روش مختلف فلسفی تلقی می شدند.
عرفان نیز کاملا مستقل از آن ها بود. علاوه بر این، علم
کلام هم که ناظر بر حقایق
اسلامی است، راهی غیر از مسیر این مکاتب داشت.
کاری که ملاصدرا کرد این بود که اختلاف مکاتب مشاء و اشراق را از میان برد و مکتبی به وجود آورد که نه مشائی بود و نه اشراقی؛ نه عرفانی بود و نه کلامی. اما در عین حال، همگی این مکاتب را در خود داشت. مکتب وی در برخی از
مسائل فلسفی با مکتب مشاء موافقت داشت و در بعضی مسائل با مکتب اشراق.
همچنین بسیاری از موارد اختلاف نظر
فلسفه و عرفان حل شد و بسیاری از حقایق اسلامی روشن گردید؛ بدون آنکه از راههای کلامی متعارف آن روزگار بهره گرفته شود.
به این ترتیب بود که فلسفه صدرالمتالهین به منزله یک چهارراه تلقی شد که در آن، مسیر های های چهارگانه مشاء، اشراق، عرفان و کلام با یکدیگر تلاقی می کردند و با هم سازگار می شدند.
اما سوالی که درباره فلسفه ملاصدرا مطرح است این است که آیا این فلسفه صرفا یک تلفیق مکاتب مذکور است یا یک سیستم ابتکاری و مستقل؟
تصور بعضی کسان از جمله پیروان
ابن سینا این است که فلسفه صدر المتالهین صرفا یک تلفیق از مکاتب چهارگانه است و ملاصدرا صرفا یک فرد سازگارکننده این مکاتب بوده است؛ نه این که یک فیلسوف حقیقی باشد.
اما در صورت مطالعه دقیق و منصفانه
تاریخ فلسفه اسلامی و نیز
آثار و تالیفات ملاصدرا، کاملا روشن می شود که فلسفه صدرالمتالهین یک سیستم فلسفی خاص، مستقل و منظم است که قبلا در هیچ نوع فلسفه ای؛ چه
غربی و چه
شرقی وجود نداشته است و امکان ندارد که از جمع و تلفیق سیستمهای مختلف به وجود آمده باشد؛ چرا که بیشتر راه حل های وی برای مسائل مشکل فلسفی هیچ سابقه ای نداشته است.
همچنین ارکان اصلی فلسفه صدرا نتیجه ابتکار خود اوست که قبلا یا در کتب پیشینیان، اعم از
فلاسفه و
عرفا مطرح نشده بود؛ و یا طرح شده بود، اما مردود شناخته می شد و ملاصدرا آن ها را اثبات کرد و یا این که در کتب عرفانی مطرح بود و به عنوان مساله غیر
استدلالی تلقی می شد؛ اما او برای آن ها، مبنای فلسفی استوار و
برهان عقلی بیان نمود.
برخی از مسائلی که ارکان
حکمت متعالیه ملاصدرا شمرده می شود، به صورت فهرست وار عبارتند از:
و...
منابع
- تاریخ فلسفه در جهان اسلامی
