مقدمه
نور ماه از تابش نور خورشید به سطح آن ، ناشی شده است. یک طرف ماه همیشه روشن است و ما قادر به مشاهده تمام نیمکره روشن آن هستیم که خورشید و زمین و ماه تقریبا بر یک امتداد قرار گرفته باشند.
فاز
فاز در نجوم به تغییر شکل ماه در آسمان به صورتی که به نظر ما می‌رسد، اطلاق می‌شود. همچنین این اصلاح در مورد
سیاره مریخ و سیاره‌های درونی نیز بکار می‌رود. تغییر شکل قسمت روشن ماه و سیاره‌ها به علت تغییر زاویه موجود بین امتداد تابش نور خورشید به آنها و امتداد دید ناظر ، صورت می‌پذیرد. بنابراین در فازهای مختلف مقدار نور منعکس شده خورشید از سطح ماه و یا یک سیاره به سطح زمین تغییر می‌کند.
ماه نو
به علت حرکت مداری ماه به دور زمین ، ماه نسبت به
ستارگان آسمان سریعتر از
خورشید بسوی مشرق در حال حرکت است. وقتی که ماه درست بین زمین و خورشید قرار می‌گیرد، فقط قسمت بیرونی و دورتر آن نسبت به زمین ، توسط نور خورشید روشن می‌شود و قسمت تاریک آن به طرف زمین است و ماه قابل رویت نمی‌باشد. این فاز ماه به نام ماه نو (محاق = New Moon) نامیده می‌شود. در این حالت فقط ماه در وقت کسوف قابل رؤیت است. درمرحله ماه نو ، ماه نسبت به زمین و خورشید در حال مقارنه است.حتی در حال ماه نو ، می‌بایست یک هلال بسیار باریک از ماه قابل رویت باشد، اما عملا با چشم دیده نمی‌شود، تا اینکه ماه 18 ساعته گردد.
هلال ماه نو
بعد از ماه نو با ادامه حرکت مداری ماه به طرف مشرق و به دور زمین ، زاویه بین خط واصل بین ماه و زمین و امتداد نور خورشید اضافه می‌شود. چند شب بعد از ماه نو ، لبه نیمه روشن ماه ، مانند هلال باریکی ، پس از غروب آفتاب ، مدتی کوتاه به چشم می‌خورد. در این مرحله قسمت برآمده هلال به جانب مغرب قرار می‌گیرد که به هلال ماه نو موسوم است. اگر چه اصطلاحا به این مرحله هم ماه نو گفته می‌شود.
قرص ماه
لبه خارجی و یا لبه محدب هلال ماه که همیشه به طرف خورشید قرار دارد حاشیه خارجی نامیده می‌شود. شکل حاشیه خارجی همیشه ثابت است و فقط به محیط آن افزوده می‌شود، اما شکل لبه مقعر دائما با گذشت روزهای ماه تغییر می‌کند. دو نوک تیز لبه‌ها که همیشه به دور از خورشید قرار می‌گیرد، تیزی دو سر هلال نامیده می‌شود.
حالت تربیع
حرکت روزانه ماه موجب افزایش زاویه بین خط واصل بین اشعه خورشید و خط واصل بین زمین و ماه می‌شود. در نتیجه با گذشت روزهای ماه ، بعد از حدوث ماه نو ، میزان بیشتری از قسمت شرقی قرص ماه روشن شده و اندازه هلال بزرگتر می‌شود. در حدود یک هفته به از ماه نو ، ماه در یک چهارم مسیر خود به دور زمین ، نصف النهار قرص آن روشن می‌گردد که آن را تربیع اول می‌نامند و ماه در این مرحله تربیع (Aspect of Quadrature) است. دراین وضعیت زاویه بین امتداد اشعه خورشید و خط واصل بین ناظر زمینی و ماه 90 درجه و یا به عبارت دیگر فاصله زاویه‌ای ماه از خورشید 90 درجه است.
تثلیث
با ادامه حرکت ماه ، میزان فاصله ماه از خورشید افزون گشته و بیش از نصف قرص ماه روشن می‌شود که تثلیث (Gibboso) نام دارد. در این مرحله فاصله زاویه‌ای ماه از خورشید 120 درجه است. اصطلاح انگلیسی معادل تثلیث از لغتی ایتالیایی گرفته شده و به معنای کوژپشت است.
بدر
هنگامی که ماه به نقطه مقابل زمین نسبت به خورشید می‌رسد و یا به عبارت دیگر فاصله زاویه‌ای ماه و خورشید 180 درجه می‌گردد، تمام قرص ماه روشن به نظر می‌رسد که بدر (Full Moon) نامیده می‌شود و ماه در این موقعیت در حالت مقابله (Aspect of Opposittion) است. این مرحله ماه درحدود نیمه ماه بعد از حدوث ماه نو حاصل می‌شود، البته در این موقع ماه که درست در مقابل خورشید نسبت به زمین قرار می‌گیرد، اگر بر روی
دایرة البروج هم قرار داشته باشد،
ماه گرفتگی صورت می‌پذیرد.
بعد از این مرحله قسمت شرقی قرص ماه (بجای سمت غربی آن) توسط اشعه نور خورشید روشن می‌شود و فازهای ماه با ترتیب برعکس از تثلیث تا تربیع آخر و سپس تا هلال و بالاخره تا ماه نو تکرار می‌شود. در شرایط مناسب اتمسفری ، قسمت تاریک قرص ماه ، بصورت خیلی ضعیف قابل رؤیت است. قابل رؤیت بودن قسمت تاریک ماه ، به سبب بازتاب نور خورشید از سطح کره زمین به سطح ماه است.
فازهای سیارات
عطارد (تیر) و
زهره (ناهید) مانند ماه ، دارای فازهای مختلف هستند.
مریخ (بهرام) دارای فازهای از بدر تا تثلیث است. سیاره‌های دورتر ، به علت بعد فاصله از زمین و خورشید ، دارای تغییر فاز نیستند، چه ، فاصله زاویه ای آنها از خورشید ، تقریبا ثابت است.
مباحث مرتبط با عنوان
