آشنایی
اتمسفر قشری از گازهای مختلف است که خارجیترین بخش
کره زمین را تشکیل می‌دهد و به صورت پوشش عظیمی آبها و خشکیها را در میان گرفته است. هوا برای بقای جانوران نقش مهمی ایفا می‌کند. هوای اطراف کره زمین از جهت
زمین شناسی نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. عامل مهم هوازده شدن سنگها که به تخریب آنها منجر می‌شود، هوا است. از طرف دیگر هوای متحرک ، یعنی باد، نقش فرسایشی مهمی بر پوسته زمین دارد.
بررسی ویژگیهای اتمسفر و فرآیندهای فعال در آن در قلمرو دانش
هواشناسی قرار می‌گیرد. هواشناسی ، وضع هوا را از نظر عوامل گوناگون مانند
دما ،
رطوبت و
فشار بررسی می‌کند. هواشناسان تحولات هوایی مربوط به بخشهای پایین اتمسفر را که ارتباط نزدیکتری با زندگی موجودات زنده و انسان دارد، بیشتر مورد توجه قرار می‌دهند مهمترین عواملی که بر آب و هوا تاثیر دارند را در زیر بطور مختصر شرح می‌دهیم.
دمای هوا
دما و تغییرات آن ، در مکانهای مختلف و در طول زمان ، اساسی ترین عامل تحولات هوایی است. گرمای اتمسفر بطور مستقیم یا غیرمستقیم از تابشهای خورشیدی تامین می‌گردد. مهمترین تغییرات زمانی دما در هر نقطه زمین تغییرات شبانه روزی و فصلی است. در جهت افقی نیز گرمترین نقاط و عمولا در استوا است و به سمت قطب از دما کاسته می‌شود با کاهش ارتفاع نیز از مقدار دما کاسته می‌گردد.
این امر به دلیل کاهش
تابش گرمایی زمین ، کاهش میزان
بخار آب ( که مهمترین عامل جذب کننده گرمای تابشی است) و انبساط هوا ، صورت می‌گیرد. البته در ارتفاع حدود 20 - 50 کیلومتری بار دیگر بر مقدار دما افزوده می‌شود. این افزایش ناشی از یونیزه شدن بخش ناچیزی از اکسیژن هوا و تبدیل آن به
ازن (O
3) ، توسط
پرتو فرابنفش خورشیدی است. همین مقدار ناچیز ازن حیات روی زمین را در مقابل پرتوهای مرگبار فرابنفش خورشیدی محافظت می‌کند.
رطوبت هوا
پس از دما ، یکی از مهمترین عواملی که در وضعیت آب و هوایی هر محل تاثیر می‌گذارد میزان و شکل بخار آب موجود در
اتمسفر است. مقدار بخار آب اتمسفر ناچیز است، با این حال حجم آن تقریبا 10 برابر آب رودخانه‌‌هایی است که در سطح زمین جاری هستند. تقریبا 90 درصد بخار آب موجود در
هواکره تا ارتفاع 5 کیلومتری زمین وجود دارد. بخار آب عامل اصلی جذب
انرژی نور خورشید است و به همین سبب در بسیاری از فرآیندهای هوایی اثر می‌کند. بخار آب عامل مهمی در ایجاد تعادل دمای شبانه روزی است. تراکم آب در اتمسفر به چند صورت انجام می‌شود.
شبنم
با افزایش مقدار بخار آب در یک نقطه ، هوا از بخار آب اشباع می‌شود. فشار بخار اشباع با تغییر دما تغییر می‌کند، یعنی هرچه دما بیشتر شود بخار آب بیشتری برای اشباع لازم است.
مه
بطور کلی برای آنکه بخار آب اتمسفر متراکم گردد و به ذرات مایع یا جامد تبدیل شود باید بخار آب به مقدار کافی وجود داشته باشد، دما به نقطه کمتر از شبنم تنزل یابد و بالاخره هسته‌های تراکمی موجود باشد.
ابر
ابرها توده‌هایی از ذرات ریز آب یا بلورهای یخ ابر که در ارتفاعات مختلف اتمسفر مجاور سطح زمین تشکیل می‌شوند. ابر مهمترین نوع تراکم بخار آب اتمسفر و منشأ بارندگی است.
جابجایی هوا
باد یا هوای متحرک از مهمترین عوامل موثر در وضع هواست حرکت هوا از نقطه‌ای به نقطه دیگر ناشی از اختلاف فشار قسمتهای مختلف است. انتشار افقی فشار بوسیله خطوط یا منحنیهای همفشار نشان داده می‌شود. تهیه منحنیهای هم فشار یکی از کارهای اساسی در پیش بینی هواست. در گروهی از منحنیهای بسته ، اگر فشار به طرف منحنی افزایش یابد نشان دهنده وجود یک مرکز یا پهنه پرفشار است. هوا از نقاط دارای
فشار بیشتر به طرف نقاط کم فشار جریان می‌یابد. بنابراین عامل اصلی ایجاد باد تفاوت فشار هوا در نواحی مجاور بوده و تفاوت فشار نیز نتیجه تغییر دمای اتمسفر است. بادها را می‌توان به 3 گروه تقسیم کرد.
بادهای محلی
این بادها حاصل تغییرات محلی دما است و معمولا محدودی دارند. از آن جمله است نسیمهای دریا و خشکی که در روز به دلیل سریعتر گرم شدن خشکی و صعود هوای آن ، از دریا به خشکی می‌رود و در شب برعکس است.
جریانهای عمودی هوا کره
اینگونه بادها بر اثر اختلاف دما در نقاط مختلف
کره زمین (کاهش تدریجی دما از استوا به قطبین) و حاصل آن که اختلاف فشار اتمسفر است، بوجود می‌آیند و تحت تأثیر
حرکت وضعی زمین قرار دارند.
بادهای موسمی
بادهایی هستند که جهتشان از تابستان به زمستان کاملا عوض می‌شود. گرمتر بودن قاره‌ها در تابستان و سردتر بودن آنها در زمستان در مقایسه با اقیانوسها ، یک مرکز کم فشار در تابستان و یک مرکز پرفشار در زمستان در بالای قاره درست می‌کند.
مباحث مرتبط با عنوان
