نگاه اجمالی
رنگها را معمولا براساس خواص آنها و ساختمان ماده اصلی (
ساختمان شیمیایی مواد) طبقه بندی می‌کنند. روش دیگر طبقه بندی رنگها براساس روش مصرف آنها در
رنگرزی می‌باشد. روش و تکنیک رنگرزی به ساختمان ، طبیعت
الیاف یا شئ مورد رنگرزی بستگی دارد. به عبارت دیگر رنگرزی
پشم و
ابریشم و دیگر الیاف به دست آمده از حیوانات با
رنگرزی پنبه و الیاف به دست آمده از گیاهان تفاوت دارد.
نقش ساختمان شیمیایی الیاف در تعیین رنگ مورد نیاز
در رنگرزی همیشه ساختمان شیمیایی الیاف تعیین کننده نوع رنگ مورد نیاز و تکنیک رنگرزی می‌باشد. به عنوان مثال الیاف حیوان مانند پشم و ابریشم از
پروتئین تشکیل شده‌اند و دارای گروههای اسیدی و بازی می‌باشند. این گروهها نقاطی هستند که در آنها مولکول رنگ خود را به الیاف متصل می‌کند. پس برای رنگرزی این گونه الیاف باید از رنگهایی که دارای
بنیان اسیدی و
بازی هستند استفاده کرد.
پنبه یک
کربوهیدرات می‌باشد و تنها محتوی پیوندهای خنثای اتری و گروههای
هیدروکسیل است. در این نقاط
پیوندهای هیدروژنی بین الیاف و رنگ ایجاد می‌شود. پس باید از رنگهای متناسب با خصوصیات
الیاف پنبه‌ای استفاده کرد. متصل کردن رنگ به
الیاف مصنوعی و
سنتزی مانند
پلی اولفین‌ها و
هیدروکربنها که کاملا عاری از گروههای قطبی هستند، تکنیک و روش دیگری را می‌طلبد. بر اساس روش رنگرزی به صورت زیر دسته‌بندی می‌شود.
رنگهای مستقیم یا رنگهای جوهری
این دسته از رنگها دارای گروهها و عوامل قطبی مانند عوامل اسیدی و بازی هستند و با استفاده از این گروهها ، رنگ با الیاف ترکیب می‌شود. برای
رنگرزی پارچه با اینگونه رنگها فقط کافی است که پارچه را در محلول آبی و داغ رنگ فرو ببریم.
اسید پیکریک و
ماریتوس زرد از جمله این رنگها هستند. هر دو رنگ ، اسیدی بوده و با
گروههای آمینه الیاف پروتئینی ترکیب می‌شوند. نایلون نیز که یک
پلی‌آمید است، با این رنگها قابل رنگرزی است.
این دسته از رنگها شامل ترکیباتی هستند که می‌توانند با برخی از
اکسیدهای فلزی ترکیب شده و نمکهای نامحلول و رنگی که
لاک نامیده می‌شوند، تشکیل دهند. روش رنگرزی با این رنگها از کهن‌ترین روشهای
تثبیت رنگ روی الیاف بوده است. این رنگها بیشتر برای
رنگرزی ابریشم و پنبه بکار می‌رود. در رنگرزی با رنگهای دانه‌ای پارچه یا الیاف ، رنگی به نظر می‌رسند. چون الیاف توسط لایه‌ای از رسوب رنگین پوشانده می‌شود. برای ایجاد دندانه روی رنگها معمولا از
اکسیدهای آلومینیوم ،
کروم و
آهن استفاده می‌شود.
آلیزارین نمونه‌ای از این رنگها می‌باشد.
رنگ خمیری
رنگ خمیری ماده‌ای است که در شکل کاهش یافته ، محلول در آب بوده و ممکن است بی‌رنگ هم باشد. در این حالت الیاف به این رنگ آغشته شده و پس از جذب رنگ توسط الیاف ، آنها را از خمره خارج کرده و در معرض هوا با یک ماده شیمیایی
اکسید کننده قرار می‌دهند. در این مرحله رنگ اکسید شده و به صورت رنگین و نامحلول در می‌آید.
رنگهای باستانی ایندیگو و تیریان از این جمله‌اند.
این رنگها که تحت عنوان رنگهای ظاهر شونده هم شناخته می‌شوند، در درون خود پارچه ، تشکیل شده و ظاهر می‌گردند. مثال مهمی از این گروه رنگها ،
رنگهای آزو می‌باشند. رنگرزی با این رنگها به این صورت است که پارچه را در
محلول قلیایی ترکیبی که باید رنگ در آن مشتق شود (
فنل یا
نفتول) فرو می‌بریم. سپس پارچه را در محلول سرد آمین دی ازت دار شده در داخل خود الیاف انجام شده و رنگ تشکیل می‌گردد. به رنگی که به این صورت حاصل می‌شود
رنگ یخی نیز می‌گویند، زیرا برای پایداری و جلوگیری از تجزیه
نمک دی آزونیوم دمای پائین ضرورت دارد.
این دسته از رنگها در خود الیاف
محلول هستند، اما در آب نامحلول می‌باشند. رنگهای پخش شونده در رنگرزی بسیاری از
الیاف سنتزی بکار می‌روند. به این الیاف گاهی اوقات
الیاف آبگریز نیز گفته می‌شود. معمولا ساختمان شیمیایی آنها فاقد گروههای قطبی است. روش رنگرزی به اینگونه است که رنگ به صورت پودر نرم در بعضی از
ترکیبات آلی مناسب (معمولا ترکیبات فنل) حل می‌شود و در
دما و
فشار بالا در حمام‌های ویژه به الیاف منتقل می‌شود.
مباحث مرتبط با عنوان
