دستور گشتاری

Transformational Generative Grammar
دستور گشتاری

گروهی از زبانشناسان، چون نوآم چامسکی ، دستوری را بنیان نهادند که به دستور گشتاری معروف شد. هواداران دستور گشتاری بر این باورند که روش دستوری ایشان جهانی است و می تواند مورد استفاده ی همه زبان ها قرار گیرد (البته منظور، روش و راهکار کلی است).
دستور گشتاری، نظریه ی بررسی مقابله ای را بکلی رد نمود:

همه زبان های جهان، شباهت های بسیاری با یکدیگر دارند، بنابراین هر زبان آموز دانش بسیاری درباره زبان خارجه ای که می آموزد دارد. شباهت بسیار میان زبان ها در ژرف ساخت آنها نهفته است و اختلاف در روساخت وجود دارد. هر زبان آموز باید این راکه که یک زبان چگونه میان ژرف ساخت و روساخت خود ارتباط ایجاد می کند و نیز روابط آواشناسی آنرا بیاموزد.

اکنون به شش فرمول کلی در ساختار جمله های انگلیسی توجه کنید که ابتدا بصورت توضیحی و سپس فرمولی آمده است:

:1) در زبان انگلیسی، هر جمله، از یک بخش اسمی ، AUX و یک بخش فعلی تشکیل شده است. البته جمله های ترکیبی، می توانند چند بخش اسمی یا فعلی داشته باشند.
:2) هر بخش اسمی، حتما اسم داشته و می تواند حرف تعریف یا صفت هم داشته باشد.
:3) در AUX، زمان فعل حتمی و بقیه اجزاء، احتمالی است.
:4) زمان فعل، یا حال است یا گذشته.
:5) درهر بخش فعلی، وجود فعل، حتمی و وجود بخش های اسمی و حرف اضافه ای، احتمالی است.
:6) در بخش حرف اضافه ای، وجود حرف اضافه و بخش اسمی، حتمی است.

اکنون، فرمولهای زیر را حفظ کنید:

:(1) S à NP AUX VP
:(2) NP à (Art or Det) (Adj) N
:(3) AUX à Tense (modal) (have –en) (be –ing)
:(4) Tense à (past) (present)
:(5) VP à V (NP) (PP)
:(6) PP à P NP

مثال:


نکته: جمله سبزرنگ، چنانکه می بینید، با آنچه که ما به زبان می آوریم اندکی فرق دارد. این جمله را ژرف- ساخت (deep structure) می نامیم. پس از یک گردش (transformation)، ژرف ساخت به روساخت (surface structure) تبدیل می شود که در واقع، همان جمله ای است که ما به زبان می آوریم: The dog bit an old man

مثال:


:گردشهای مورد نیاز:
:1) will + past = would
:2) have-en + be = have been
:3) –ing + compose = composing

گاهی، زبانشناسان کار را دشوار کرده و برای گردشهای ساده نیز نامگذاری می کنند. برای نمونه ، به گردش شماره یک spell-out ، و به گردشهای دو و سه affix-hopping می گویند.

گردش های مهم:

;1) گردش دستوری (imperative transformation)
در جمله دستوری go home، به ترتیب، یک فعل و یک اسم وجود دارد که با نخستین فرمول ما در تعارض آشکار است. در اینجا باید به این نکته توجه کنیم که "you will" در جمله اشاره شده نهفته است. بدین معنی که جمله دستوری ما، در اصل بوده:



گردش دستوری، برابر است با حذف بخش اسمی و "Aux" در جمله های دستوری مخاطب و رسیدن به روساخت: go home, stop singing,…

;2) گردش جابجایی مفعول با واسطه (dative movement transformation)
به جمله های زیر توجه کنید:

:1) My friend bought me a birthday card.
:2) He sent me an email.
:دو جمله ی بالا در ظاهر با فرمول های دستوری اشاره شده در آغاز این بحث همخوانی ندارد. در اینجا لازم است به ریختِ نهفته ی این جمله ها توجه کنیم:

:1) My friend bought a birthday card for me.
:2) He sent an email to me.

اکنون به مثال زیر توجه کنید:
:مثال: She gave the child an ice-cream
:ابتدا ژرفساخت جمله را می نویسیم:



اکنون با استفاده از گردش affix-hopping، جمله را مرتب می کنیم. سپس با استفاده از"گردش جابجایی مفعول با واسطه"، حرف اضافه to، حذف شده؛ «بخش اسمی زیر- شاخه PP» و «بخش اسمی زیر- شاخه VP» جابجا می شوند.

:3) گردش There-insertion
همه ما می دانیم که there در زبان انگلیسی دو نقش دارد. یکی نقش قیدی و دیگری نقش ندایی. این واژه اما کاربرد سومی هم دارد : «بیان وجود چیزی یا واقعیتی». برای استفاده از این کاربرد، ساختار جمله را تغییر می دهیم. برای نمونه بجای جمله (1)، جمله (2) را بکار می بریم:

:1) A restaurant is in the school.
:2) There is a restaurant in the school.

مثال

There is a strain on this sweater.

:پاسخ: ابتدا ساختار اصلی جمله را بررسی می کنیم:


اکنون با استفاده از گردش there-insertion، واژه there را در جایی که پیشتر، بوسیله بخش اسمی پر شده بود می آوریم و بخش اسمی را با استفاده از گردش جابجایی، به گروه فعلی می افزاییم:



اکنون با استفاده از گردش affix-hopping، جمله را مرتب می کنیم:
There is a strain on this sweater.

نکته

در گروه اسمی زیر شاخه PP، "this" صفت است.

;دستور گشتاری و جمله های پیچیده
در بسیاری از سخنانی که روزانه به زبان می آوریم، از جمله های پیچیده، مثلا از جمله هایی با عبارات موصولی، استفاده می کنیم. هنگام بررسی گشتاری سخن و در برخورد با اینگونه جمله ها، از همان شش قانون پایه ای یادشده در آغاز این گفتار استفاده می نماییم. برای مثال به جمله ی زیر توجه کنید:

:The officer who employed my son was a colonel.
اکنون به ژرفساخت جمله ی بالا توجه کنید:

:The officer, the officer employed my son, was a colonel.

در این ژرفساخت، یک جمله که همان عبارت موصولی است، به عبارت اسمی افزوده شده است. بنابراین، در هنگام ترسیم درخت جمله ی بالا، در زیر عبارت اسمی، یک پیشروی اسم (وابسته ی اسم)، یک اسم، و یک جمله (S) گذاشته می شود. این جمله ی اضافی، همان عبارت موصولی ژرفساخت است. در پایان، با استفاده از گشتارِ Relativization، ضمیر موصولی را به جمله اضافه می کنیم.

نظریه ی استانده