دید کلی
آتشفشان سبلان در مشرق تبریز و شمال غربی اردبیل واقع است. ارتفاع آن از سطح دریا 4800 متر و گدازه‌های آن سطحی معادل 1200 کیلومتر را اشغال نموده‌اند و به علت فروریختگی و ریزش متعدد (کالدرا) به شدت قطعه قطعه است. سبلان اصلی ، سبلان کوچک ، کوه سلطان و آغان داغقله‌های آتشفشانی متعدد این کوه را تشکیل می‌دهند.
در قسمت شمال و قاعده‌ای که بلندترین قله سبلان در آن واقع است دریاچه کوچکی وجود دارد که احتمالا باقیمانده دهانه آتشفشان است. در تشکیل این دریاچه کالدرا نقش اساسی را دارد که در اینجا لازم است، مختصری راجع به نحوه تشکیل کالدراها و انواع آنها بپردازیم.
کالدرا
کالدراها ، گودالهای نسبتا مهمی هستند که در ساختمان آتشفشانها پدید می‌آید و قطر آنها ممکن است به چند کیلومتر برسد. کالدراها شامل انواع زیر می‌باشند:
- کالدراهای انفجاری : این کالدراها فقط بر اثر انفجار حاصل می‌شوند، تراکم و فراوانی گازهای تحت فشار که با انفجار همراه است، دهانه وسیعی را ایجاد می‌کند.
- کالدراهای ریزشی : فراوانترین انواع کالدراها ، کالدراهای ریزشی است. در واقع وقتی از کالدرا صحبت می‌شود، منظور فقط کالدراهای ریزشی است. در اثر تغییر شکل مواد مذاب یا خالی شدن بخشهای زیرین و سنگینی قسمتهای فوقانی ، دهانه ریزش می‌نماید و کالدرای ریزشی را بوجود می‌آورد. کالدراهای سبلان و دماوند در واقع ، کالدرای ریزشی هستند که قطر کالدرای ریزشی در سبلان 12 کیلومتر و در دماوند 9 کیلومتر می‌باشد.
- کالدراهای فرسایشی : این قبیل کالدراها کمیابند. بر اثر فرسایش جوی مخصوصا یخچالی و بادی فرورفتگیهایی در دهانه بوجود می‌آید که می‌توان آن را کالدرا نامید. مسلما این قبیل کالدراها در انواع آتشفشانهای قدیمی قابل روئیت است.
مکانیسم تشکیل دریاچه
در مباحث بالا ، نحوه تشکیل انواع کالدراها ذکر شد. پس از ایجاد کالدرا و خاموشی آتشفشان یا گذراندن دوره آرامش ، آبها و نزولات جوی که شامل برف و باران می‌شود در این حفره در دهانه آتشفشان جمع شده و به تدریج یک دریاچه‌ای را در این قسمت تشکیل می‌دهند.
نمونه کاملی از یک دریاچه آتشفشانی
دریاچه کراتر (Crater Lake) واقع در جنوب ایالت اورگان (Oregon) در حوضچه‌ای قرار گرفته است که می‌تواند مثال کاملی از شکل کالدرا باشد. قطر این حوضچه دایره‌ای شکل ، کمی بیش از 8.5 کیلومتر و بیشترین عمق آن 1200 متر است. ارتفاع صخره‌های احاطه کننده این حوضچه بین 750 تا 1200 متر است.
خود دریاچه کراتر عمقی حدود 600 متر دارد. این کالدرا هنگامی تشکیل شد که قسمت بالای مخروط متقارن
آتشفشان مازاما در حین یکی از فورانها ناپدید گشت. زمین شناسان از طریق مطالعه رسوبات دامنه آتشفشان ، سعی کردند تاریخ و چگونگی تشکیل این حوضچه را مشخص سازند.
مباحث مرتبط با عنوان
